Các nghề buôn bán, dịch vụ liên quan đến biển đảo ở Hội An

      Sự có mặt trên quy mô rộng lớn của nghề biển đã làm đời sống kinh tế - xã hội tại Hội An có sự chuyển biến tích cực, đưa nền kinh tế địa phương hội nhập mạnh mẽ với các vùng miền trong nước và với bên ngoài, trong đó các nghề buôn bán, dịch vụ liên quan đến biển đảo ở Hội An đóng vai trò khá quan trọng.
 
      Nghề buôn đường biển, buôn ghe bầu: Nghề buôn đường biển nói chung, buôn ghe bầu nói riêng là một nghề rất nổi tiếng tại địa phương. Trong các thế kỷ trước nghề này rất phát triển tại địa phương với sự tham gia đông đảo của nhiều thành phần cư dân tại chỗ từ người Hoa, người Nhật cho đến người Việt. Ngoài ra còn có một lượng lớn khách thương tứ xứ thường xuyên ghé bến Hội An để trao đổi mua bán hàng hóa. Đội ngũ khách buôn, thủy thủ người Việt tham gia mạng lưới mậu dịch trên biển này khá đông và bao gồm cả những người có kinh nghiệm đi biển, có của cải từ các vùng phố thị, nông thôn chứ không phải chỉ có dân biển, tạo thành một đội ngũ đông đảo được gọi là dân các lái, dân ghe bầu, bạn ghe bầu. Những người đi buôn ghe bầu nói riêng, ghe thuyền buồm nói chung lập thành các vạn buôn đường biển và thường lấy chính tên địa phương để đặt như vạn Thanh Châu, Cẩm Phô, Hội An,… Theo nhiều nhân chứng thì trước đây nghề buôn ghe bầu, buôn đường biển ở Hội An, xứ Quảng phát triển vào bậc nhất với số lượng ghe thuyền và người tham gia đông, trong đó có những gia đình có đến hai ba chiếc ghe bầu, ghe buôn tham gia buôn bán đường biển. Hàng năm từng đoàn ghe bầu của các vạn Thanh Châu, Cẩm Phô, Thanh Hà, Sơn Phô, Hội An, Cẩm An, Trường Lệ đã giong buồm ra khơi để thực hiện những chuyến buôn xa, dài ngày. Hàng hóa mang đi là sản vật tại chỗ như cau, quế, hồ tiêu, chiếu, nón, đường, đồ tre đan, đồ gốm, gỗ, hải sản khô và chở về là các mặt hàng như gạo, dây dừa, lá đệm, đồ sứ, muối mắm, vải vóc, đồ đồng… Cảnh buôn bán bằng đường biển diễn ra tại Hội An hết sức tấp nập, sôi động tạo thành một quang cảnh như Thích Đại Sán mô tả vào thế kỷ 17 “Cột buồm như rừng tên xúm xít”[1] hoặc như Nguyễn Tuân khắc họa vào đầu thế kỷ XX “…trên sông thực là một cái rừng cột thuyền buồm, mành ghe chi chít dây lèo buồm, dây thừng…”[2]

      Trong những chuyến buôn xa, dài ngày những chiếc ghe bầu Hội An, Quảng Nam đã từng ghé lại hầu hết các bến cảng trong nước. Mặc dù đã cao tuổi nhưng một số người từng đi ghe bầu hiện còn sống vẫn không giấu được tự hào khi kể về thời kỳ hoạt động sôi nổi “Phú Xuân đã trải, Đồng Nai đã từng” trước đây. Các địa phương ghe bầu Hội An thường ghé bến mua bán gồm Vinh, Nam Định, Quảng Bình, Phú Xuân, Quảng Ngãi, Đề Ghi, Sông Cầu, Phan Thiết, Phan Rang, Sài Gòn, Gia Định. Một số chiếc còn đến Kẻ Chợ (Hà Nội) và ngược dòng Mê Kông lên tận Nam Vang (Campuchia).
Không chỉ buôn bán với trong nước, những chiếc ghe bầu Hội An nói riêng, Đàng Trong nói chung đã từng làm những cuộc hải trình đến quan hệ buôn bán với các quốc gia ở khu vực Đông Nam Á và xa hơn, trong đó có thể kể đến Trung Hoa, Singapore, Thái Lan, Malaixia.

      “Đã từ lâu, những chiếc ghe bầu của An Nam đã làm những cuộc hành trình dài đến Trung Hoa, Singapore, Thái Lan, Vương quốc An Nam là người cung cấp nhiều muối cho Trung Hoa. Ông H.Monbot cho chúng ta biết hàng năm những đoàn vận tải lớn đến Quảng Đông, Áo Môn, Phúc Kiến lúc về chở đầy hàng tơ lụa, vũ khí và thuốc Bắc”[3].

      Và để thấy rõ hơn khả năng buôn bán và hải hành của những dân buôn đường biển người Việt nói chung, Hội An, Đàng Trong nói riêng; ta hãy xem lại đoạn hồi ký của thuyền trưởng người Anh, Geogre Windsor Earl viết vào thế kỷ 18 đã trích ở phần trước. Geogre Windsor Earl cũng cho ta biết sự có mặt của những thương nhân Việt trong mạng lưới buôn bán đường biển cụ thể là ở Singapore.

      “… Thật thú vị nếu được quen biết với những người Việt này. Tính tình họ năng động, ngôn từ lại hoạt bát như dân Pháp. Khi đến buôn bán ở Singapore họ đã phải khéo léo trong sự cạnh tranh. Hoàn cảnh sinh hoạt của họ thật sự khó khăn vì chính sách bế quan tỏa cảng của triều đình Việt Nam. Họ rất can đảm khi xuất dương. Thuyền họ lại không trang bị vũ khí và như thế có thể là miếng mồi ngon cho bọn hải tặc…”[4]

      Thật thú vị và tự hào khi đọc những dòng nhận xét này từ một người nước ngoài về khả năng hàng hải của người Việt. Và quả thật, càng ngày ta càng tìm thấy nhiều tư liệu thư tịch, tư liệu dân gian cho biết người Việt là những tài công, thủy thủ giỏi giang và từ khá sớm họ đã tích cực tham gia vào mạng lưới buôn bán trên biển.