TRUNG TÂM BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA THẾ GIỚI HỘI AN
25 năm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Hội An
Là một quần thể di tích kiến trúc trong một Đô thị di sản độc đáo, trải qua mấy trăm năm tồn tại trước những tác động khắc nghiệt của thời gian, thiên tai, địch họa... nhưng Khu phố cổ Hội An vẫn được các thế hệ cư dân nơi đây trân quý, gìn giữ gần như nguyên vẹn, mang ý nghĩa như một “bảo tàng sống” về lịch sử kiến trúc và đời sống đô thị truyền thống. Vào ngày 04 tháng 12 năm 1999, Khu phố cổ Hội An đã được Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp Quốc (UNESCO) công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.
Lễ đón nhận Danh hiệu Di sản Văn hóa Thế giới - Ảnh: Tư liệu
25 năm qua, kể từ khi khu phố cổ Hội An được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa của nhân loại, với sự quan tâm của các cấp, các ngành; sự giúp đỡ đầy thiện chí của các cơ quan chuyên môn, các nhà khoa học, bạn bè trong và ngoài nước, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hội An đã không ngừng nỗ lực, sáng tạo và trách nhiệm trong công tác bảo tồn, để Di sản văn hóa Hội An cùng với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An được gìn giữ và phát huy hiệu quả.
Điều hết sức đáng trân quý là từ rất sớm, các thế hệ lãnh đạo tỉnh Quảng Nam và thành phố Hội An đã luôn có quan điểm đúng đắn về vai trò, tầm quan trọng của di sản văn hóa, cũng như hoạt động bảo tồn, phát huy di sản đối với sự phát triển bền vững của địa phương. Nhờ vậy, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa Hội An luôn được cả hệ thống chính trị và cộng đồng cư dân chung tay gìn giữ và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận.
Trước hết, trên lĩnh vực quản lý di sản, với điều kiện đặc thù là một đô thị di sản sở hữu hàng ngàn “di tích sống”, phần lớn thuộc sở hữu tư nhân hoặc tập thể nên từ rất sớm, Hội An đã ban hành hàng loạt quy chế quản lý mang tính đặc thù về bảo tồn, phát huy di sản; phát triển du lịch; đảm bảo an ninh, trật tự, cảnh quan cho khu di sản… Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật về di sản bằng nhiều hình thức; đẩy mạnh hoạt động giáo dục di sản trong học đường và thế hệ trẻ. Hội An cũng tiên phong thành lập tổ quản lý di tích, đội ngũ cộng tác viên bảo tồn… Từ những sáng tạo, nỗ lực này, Hội An đã huy động được cả hệ thống chính trị và sự đồng thuận của cộng đồng trong việc gìn giữ di sản.
Bên cạnh đó, các công trình đầu tư cơ sở hạ tầng gắn với tôn tạo cảnh quan di tích cũng được quan tâm đầu tư: Như kè bảo vệ phố cổ, tôn tạo hạ tầng, ngầm hóa điện, tôn tạo cảnh quan di tích Lai Viễn Kiều, dự án phòng cháy chữa cháy trong khu phố cổ,… đã góp phần thay đổi diện mạo khu di sản.
Đặc biệt, nhiều di tích được tu bổ bảo đảm nguyên tắc khoa học và chất lượng, được các chuyên gia trong nước và quốc tế đánh giá cao. Một số dự án như: Tu bổ nhà thờ tộc Trương, nhà thờ tộc Tăng,… được UNESCO khu vực châu Á – Thái Bình Dương trao giải thưởng Công trạng/Danh dự về bảo tồn di sản văn hóa. Nhiều di tích sau tu bổ đã phát huy hiệu quả như nhà cổ Đức An, cổng chùa Bà Mụ, Minh Hương Tụy Tiên Đường, đình Cẩm Phô, đình Hội An, nhà lao Hội An, chùa Cầu,… trở thành điểm tham quan hấp dẫn.
Nhiều loại hình diễn xướng dân gian và phong tục tập quán được phục hồi như hát bội, múa thiên cẩu, tục dựng nêu ngày Tết… Đặc biệt, trò chơi Bài chòi Hội An từ nguy cơ thất truyền đã được bảo tồn, đưa vào phục vụ nhân dân và du khách mỗi đêm trong khu phố cổ, góp phần vào việc UNESCO công nhận Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2017). Trên nền tảng các giá trị văn hóa phi vật thể được nghiên cứu nhận diện bảo tồn và phát huy, vào ngày 31/10/2023, Hội An chính thức tham gia vào mạng lưới các thành phố sáng tạo toàn cầu của UNESCO trên lĩnh vực thủ công và nghệ thuật dân gian.
Cùng với quần thể di sản văn hóa kiến trúc Khu phố cổ, Hội An cũng đã sáng tạo hàng loạt các sản phẩm du lịch độc đáo dựa trên nền di sản văn hóa như: “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, “Phố không có tiếng động cơ xe máy”, các tuyến tham quan tại các làng nghề truyền thống, làng quê sông nước, biển đảo;… đã phục dựng các lễ hội truyền thống và tổ chức đa dạng các sự kiện văn hóa như: Hội Tết dân tộc, lễ hội Đèn lồng, Tết Nguyên Tiêu, Tết Trung thu, các lễ giỗ tổ nghề;… tham mưu tổ chức các sự kiện văn hóa thể thao của Tỉnh như: Lễ hội “Quảng Nam - Hành trình di sản”, Liên hoan và Hội thi hợp xướng quốc tế; các sự kiện Quốc gia và Quốc tế như: Các cuộc thi Hoa Hậu Việt Nam, Hoa hậu Hoàn Vũ, Hoa hậu Trái Đất, Hội nghị APEC,… cùng với nhiều hoạt động hợp tác, giao lưu văn hóa, kết nghĩa, lưu diễn nghệ thuật giữa Hội An với nhiều địa phương trong nước và ở các nước như: Hồng Kông - Trung Quốc, Ý, Thái Lan, Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc… Những hoạt động trên góp phần quan trọng làm cho hình ảnh di sản văn hóa và thương hiệu điểm đến Hội An ngày càng lan tỏa, vươn xa. Nhiều tạp chí du lịch nước ngoài như Wanderlust (Anh), Condé Nast Traveler (Mỹ), Smart Travel Asia đã bình chọn cho Hội An các danh hiệu: 1 trong 10 thành phố du lịch tốt nhất - Điểm du lịch hấp dẫn nhất Châu Á - Thành phố được yêu thích nhất trên thế giới,…
Nếu như trong năm 1999, Hội An chỉ có gần 100 nghìn lượt khách tham quan thì đến nay con số này đã vượt ngưỡng hơn 3 triệu lượt khách, riêng các năm 2018, 2019 đã vượt mức 5 triệu lượt khách. Các loại hình dịch vụ phục vụ du lịch phát triển đa dạng; tỷ trọng cơ cấu của nhóm ngành Dịch vụ - Du lịch - Thương mại chiếm trên 70%. Đời sống của nhân dân Hội An được nâng cao rõ rệt. Bộ mặt đô thị, nông thôn, hải đảo,… ngày càng khang trang: Sáng, xanh, sạch, đẹp theo định hướng - Thành phố sinh thái, văn hóa, du lịch.
Có thể nói rằng, sau 25 năm được vinh danh là Di sản văn hóa thế giới, với sự nỗ lực không ngừng nghỉ của hệ thống chính trị các cấp và sự đồng lòng của cộng đồng cư dân phố Hội, Di sản văn hóa Hội An đã được bảo tồn và phát huy một cách bền vững trở thành nền tảng, động lực quan trọng để Hội An vững bước đi lên xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đạt được, trong xu thế phát triển hiện nay, Di sản văn hóa Hội An vẫn đang đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức của quá trình đô thị hóa, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, công tác quản lý không theo kịp tốc độ phát triển du lịch... Điều đã đặt ra cho hệ thống chính trị các địa phương và đội ngũ những người làm công tác bảo tồn, phát huy di sản ở Hội An những trăn trở suy nghĩ tìm tòi để có những giải pháp bảo tồn và phá huy bền vững trong thời gian đến.
Hiện nay, theo chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính và tổ chức bộ máy chính quyền hai cấp, Hội An được chia thành bốn xã, phường mới: Hội An, Hội An Đông, Hội An Tây và xã đảo Tân Hiệp trực thuộc thành phố Đà Nẵng. Tuy nhiên, trong nhận thức về bảo tồn và phát triển, cũng như trong tâm thức sâu sắc của người dân nơi đây, Hội An - Đô thị thương cảng - Di sản Văn hóa Thế giới vẫn là một chỉnh thể thống nhất. Đó không chỉ là Khu phố cổ, mà còn là không gian sông nước, làng quê, biển đảo, làng nghề truyền thống, nơi giao thoa giữa tự nhiên, con người và di sản văn hóa qua nhiều thế kỷ.
Vì vậy, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hội An trong giai đoạn mới rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương, sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và sự sẻ chia nguồn lực trong quản lý, điều hành. Trên hết, di sản Hội An vẫn thuộc về chính người dân Hội An - những chủ nhân đích thực của ký ức, của giá trị, và của tương lai di sản.
Chúng ta tin tưởng rằng, với tình yêu, lòng tự hào và ý thức trách nhiệm, người Hội An hôm nay sẽ tiếp tục gìn giữ và nâng niu những gì cha ông đã tạo dựng để Di sản văn hóa Hội An luôn sống trong tim, trong tay của mỗi người con xứ sở này, hôm nay và mãi về sau.
Điều hết sức đáng trân quý là từ rất sớm, các thế hệ lãnh đạo tỉnh Quảng Nam và thành phố Hội An đã luôn có quan điểm đúng đắn về vai trò, tầm quan trọng của di sản văn hóa, cũng như hoạt động bảo tồn, phát huy di sản đối với sự phát triển bền vững của địa phương. Nhờ vậy, công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản văn hóa Hội An luôn được cả hệ thống chính trị và cộng đồng cư dân chung tay gìn giữ và đạt được những thành tựu đáng ghi nhận.
Trước hết, trên lĩnh vực quản lý di sản, với điều kiện đặc thù là một đô thị di sản sở hữu hàng ngàn “di tích sống”, phần lớn thuộc sở hữu tư nhân hoặc tập thể nên từ rất sớm, Hội An đã ban hành hàng loạt quy chế quản lý mang tính đặc thù về bảo tồn, phát huy di sản; phát triển du lịch; đảm bảo an ninh, trật tự, cảnh quan cho khu di sản… Đồng thời, tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật về di sản bằng nhiều hình thức; đẩy mạnh hoạt động giáo dục di sản trong học đường và thế hệ trẻ. Hội An cũng tiên phong thành lập tổ quản lý di tích, đội ngũ cộng tác viên bảo tồn… Từ những sáng tạo, nỗ lực này, Hội An đã huy động được cả hệ thống chính trị và sự đồng thuận của cộng đồng trong việc gìn giữ di sản.
Phổ cổ Hội An - Ảnh: Tư liệu
Trên lĩnh vực tu bổ di tích, trước năm 1999, Khu phố cổ Hội An có hàng trăm di tích trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng, có nguy cơ sụp đổ bất cứ lúc nào. Nhưng thật may mắn, thông qua các dự án tài trợ và từ nguồn vốn Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa, từ năm 1999 đến 2019, tổng nguồn ngân sách nhà nước và tài trợ đạt 167 tỷ đồng, đã giúp tu bổ khoảng 300 di tích thuộc sở hữu nhà nước và tư nhân. Dự án “Đầu tư tu bổ khẩn cấp các di tích có nguy cơ sụp đổ trong khu phố cổ” được UBND tỉnh Quảng Nam triển khai từ năm 2005 đến nay cũng đã hỗ trợ tu bổ gần 100 di tích, theo phương thức: Vốn tỉnh 40%, thành phố 60%. Ngoài ra, nhân dân tự bỏ ra số kinh phí rất lớn (khó thống kê đầy đủ) để sửa chữa, tu bổ hơn 2.000 lượt di tích. Nhờ đó, đến nay, quần thể kiến trúc khu phố cổ Hội An đã vượt qua được giai đoạn nguy cấp, từng được xem là “báo động đỏ” về nguy cơ sụp đổ.Bên cạnh đó, các công trình đầu tư cơ sở hạ tầng gắn với tôn tạo cảnh quan di tích cũng được quan tâm đầu tư: Như kè bảo vệ phố cổ, tôn tạo hạ tầng, ngầm hóa điện, tôn tạo cảnh quan di tích Lai Viễn Kiều, dự án phòng cháy chữa cháy trong khu phố cổ,… đã góp phần thay đổi diện mạo khu di sản.
Đặc biệt, nhiều di tích được tu bổ bảo đảm nguyên tắc khoa học và chất lượng, được các chuyên gia trong nước và quốc tế đánh giá cao. Một số dự án như: Tu bổ nhà thờ tộc Trương, nhà thờ tộc Tăng,… được UNESCO khu vực châu Á – Thái Bình Dương trao giải thưởng Công trạng/Danh dự về bảo tồn di sản văn hóa. Nhiều di tích sau tu bổ đã phát huy hiệu quả như nhà cổ Đức An, cổng chùa Bà Mụ, Minh Hương Tụy Tiên Đường, đình Cẩm Phô, đình Hội An, nhà lao Hội An, chùa Cầu,… trở thành điểm tham quan hấp dẫn.
Phố cổ Hội An nhìn từ trên không - Ảnh: Quang Ngọc
Trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, từ năm 1999 đến nay, Hội An đã phối hợp thực hiện 9 đợt khảo cổ và nhiều hoạt động nghiên cứu phục vụ tu bổ tôn tạo di tích. Đã triển khai 3 đề tài nghiên cứu quốc tế, 4 đề tài cấp ngành, 3 đề tài cấp tỉnh và nhiều đề tài cơ sở. Các chương trình điều tra, kiểm kê, khảo sát nhận diện các di sản vật thể, phi vật thể, các di sản tư liệu được thực hiện sâu rộng. Từ kết quả nghiên cứu, hơn 50 ấn phẩm về lịch sử - văn hóa Hội An được xuất bản; tập san chuyên đề Thông tin Nghiên cứu Bảo tồn Di sản đã ra mắt 69 số. Thành phố đã kiện toàn hồ sơ pháp lý di tích, thành lập 6 bảo tàng chuyên đề; xây dựng hồ sơ để thêm 25 di tích được công nhận cấp quốc gia; nhiều nghề truyền thống và lễ hội như mộc Kim Bồng, yến Thanh Châu, gốm Thanh Hà, rau Trà Quế, nhà tre dừa Cẩm Thanh, đan võng ngô đồng Cù Lao Chàm, lễ hội Nguyên Tiêu, Trung Thu… được ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.Nhiều loại hình diễn xướng dân gian và phong tục tập quán được phục hồi như hát bội, múa thiên cẩu, tục dựng nêu ngày Tết… Đặc biệt, trò chơi Bài chòi Hội An từ nguy cơ thất truyền đã được bảo tồn, đưa vào phục vụ nhân dân và du khách mỗi đêm trong khu phố cổ, góp phần vào việc UNESCO công nhận Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại (2017). Trên nền tảng các giá trị văn hóa phi vật thể được nghiên cứu nhận diện bảo tồn và phát huy, vào ngày 31/10/2023, Hội An chính thức tham gia vào mạng lưới các thành phố sáng tạo toàn cầu của UNESCO trên lĩnh vực thủ công và nghệ thuật dân gian.
Cùng với quần thể di sản văn hóa kiến trúc Khu phố cổ, Hội An cũng đã sáng tạo hàng loạt các sản phẩm du lịch độc đáo dựa trên nền di sản văn hóa như: “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, “Phố không có tiếng động cơ xe máy”, các tuyến tham quan tại các làng nghề truyền thống, làng quê sông nước, biển đảo;… đã phục dựng các lễ hội truyền thống và tổ chức đa dạng các sự kiện văn hóa như: Hội Tết dân tộc, lễ hội Đèn lồng, Tết Nguyên Tiêu, Tết Trung thu, các lễ giỗ tổ nghề;… tham mưu tổ chức các sự kiện văn hóa thể thao của Tỉnh như: Lễ hội “Quảng Nam - Hành trình di sản”, Liên hoan và Hội thi hợp xướng quốc tế; các sự kiện Quốc gia và Quốc tế như: Các cuộc thi Hoa Hậu Việt Nam, Hoa hậu Hoàn Vũ, Hoa hậu Trái Đất, Hội nghị APEC,… cùng với nhiều hoạt động hợp tác, giao lưu văn hóa, kết nghĩa, lưu diễn nghệ thuật giữa Hội An với nhiều địa phương trong nước và ở các nước như: Hồng Kông - Trung Quốc, Ý, Thái Lan, Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc… Những hoạt động trên góp phần quan trọng làm cho hình ảnh di sản văn hóa và thương hiệu điểm đến Hội An ngày càng lan tỏa, vươn xa. Nhiều tạp chí du lịch nước ngoài như Wanderlust (Anh), Condé Nast Traveler (Mỹ), Smart Travel Asia đã bình chọn cho Hội An các danh hiệu: 1 trong 10 thành phố du lịch tốt nhất - Điểm du lịch hấp dẫn nhất Châu Á - Thành phố được yêu thích nhất trên thế giới,…
Nếu như trong năm 1999, Hội An chỉ có gần 100 nghìn lượt khách tham quan thì đến nay con số này đã vượt ngưỡng hơn 3 triệu lượt khách, riêng các năm 2018, 2019 đã vượt mức 5 triệu lượt khách. Các loại hình dịch vụ phục vụ du lịch phát triển đa dạng; tỷ trọng cơ cấu của nhóm ngành Dịch vụ - Du lịch - Thương mại chiếm trên 70%. Đời sống của nhân dân Hội An được nâng cao rõ rệt. Bộ mặt đô thị, nông thôn, hải đảo,… ngày càng khang trang: Sáng, xanh, sạch, đẹp theo định hướng - Thành phố sinh thái, văn hóa, du lịch.
Có thể nói rằng, sau 25 năm được vinh danh là Di sản văn hóa thế giới, với sự nỗ lực không ngừng nghỉ của hệ thống chính trị các cấp và sự đồng lòng của cộng đồng cư dân phố Hội, Di sản văn hóa Hội An đã được bảo tồn và phát huy một cách bền vững trở thành nền tảng, động lực quan trọng để Hội An vững bước đi lên xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả đạt được, trong xu thế phát triển hiện nay, Di sản văn hóa Hội An vẫn đang đối mặt với nhiều nguy cơ, thách thức của quá trình đô thị hóa, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, công tác quản lý không theo kịp tốc độ phát triển du lịch... Điều đã đặt ra cho hệ thống chính trị các địa phương và đội ngũ những người làm công tác bảo tồn, phát huy di sản ở Hội An những trăn trở suy nghĩ tìm tòi để có những giải pháp bảo tồn và phá huy bền vững trong thời gian đến.
Hiện nay, theo chủ trương sáp nhập đơn vị hành chính và tổ chức bộ máy chính quyền hai cấp, Hội An được chia thành bốn xã, phường mới: Hội An, Hội An Đông, Hội An Tây và xã đảo Tân Hiệp trực thuộc thành phố Đà Nẵng. Tuy nhiên, trong nhận thức về bảo tồn và phát triển, cũng như trong tâm thức sâu sắc của người dân nơi đây, Hội An - Đô thị thương cảng - Di sản Văn hóa Thế giới vẫn là một chỉnh thể thống nhất. Đó không chỉ là Khu phố cổ, mà còn là không gian sông nước, làng quê, biển đảo, làng nghề truyền thống, nơi giao thoa giữa tự nhiên, con người và di sản văn hóa qua nhiều thế kỷ.
Vì vậy, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản Hội An trong giai đoạn mới rất cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các địa phương, sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị và sự sẻ chia nguồn lực trong quản lý, điều hành. Trên hết, di sản Hội An vẫn thuộc về chính người dân Hội An - những chủ nhân đích thực của ký ức, của giá trị, và của tương lai di sản.
Chúng ta tin tưởng rằng, với tình yêu, lòng tự hào và ý thức trách nhiệm, người Hội An hôm nay sẽ tiếp tục gìn giữ và nâng niu những gì cha ông đã tạo dựng để Di sản văn hóa Hội An luôn sống trong tim, trong tay của mỗi người con xứ sở này, hôm nay và mãi về sau.
Tác giả: Quảng Văn Quý
Nguồn tin: Trung Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế Giới Hội An
Những tin cũ hơn
