Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Vài suy nghĩ về việc phát huy yếu tố biển đảo tại Bảo tàng Thổ sản
Từ ngày 3/12/2024, với việc khai trương và đi vào hoạt động của Bảo tàng Thổ sản, thành phố Hội An có 6 bảo tàng với sự đa dạng, phong phú về hiện vật, góp phần khẳng định giá trị văn hoá, lịch sử của thành phố di sản và tăng sức hấp dẫn đối với du khách. Trong phạm vi bài viết này, tác giả đề cập đến việc phát huy yếu tố biển đảo tại Bảo tàng Thổ sản thông qua cách trưng bày, giới thiệu và việc tổ chức, sắp xếp những hoạt động trải nghiệm.
Yếu tố biển đảo được nhấn mạnh qua việc thiết lập, trưng bày Bảo tàng Thổ sản toạ lạc tại số 57 Trần Phú, một ngôi nhà cổ hai tầng với cấu trúc độc đáo gồm hai nếp nhà nối tiếp nhau bởi một nhà cầu nối và sân trời, tạo nên không gian trưng bày hài hòa và giàu tính lịch sử. Vị trí đắc địa này còn giúp bảo tàng kết nối thuận lợi với các bảo tàng chuyên đề khác trong khu vực như Bảo tàng Nghề y truyền thống (46 Nguyễn Thái Học), Bảo tàng Gốm sứ Mậu dịch (80 Trần Phú) và Bảo tàng Văn hóa dân gian (33 Nguyễn Thái Học), hình thành một "chuỗi bảo tàng chuyên đề", một "trục văn hóa" tại khu vực phía đông phố cổ.
Sứ mệnh của Bảo tàng Thổ sản là kết nối quá khứ với hiện tại thông qua các hoạt động trưng bày sáng tạo và hoạt động giáo dục di sản, đặc biệt nhấn mạnh những giá trị văn hóa độc đáo bắt nguồn từ bối cảnh biển đảo của Hội An.
Với tổng diện tích khoảng 240m², Bảo tàng Thổ sản Hội An được tổ chức theo bốn chủ đề chính, mỗi chủ đề đều được thiết kế để làm nổi bật lịch sử phong phú và ý nghĩa của các sản vật địa phương, trong đó nhiều sản vật có mối liên hệ mật thiết với môi trường biển đảo. Bốn chủ đề bao gồm: Tổng quan về thổ sản Hội An, Quảng Nam; Hội An - điểm trung chuyển hương liệu, thổ sản xứ Quảng; Giới thiệu về một số loại thổ sản đặc hữu, tiêu biểu của Hội An, Quảng Nam như yến sào, lá lao, hồ tiêu, cau, quế, chè, trầm...; và Thổ sản Hội An, Quảng Nam nối tiếp và phát triển. Các chủ đề này không chỉ là tập hợp các thông tin mà còn tạo nên một câu chuyện sống động về sự phát triển kinh tế của Hội An, nơi tài nguyên thiên nhiên và thương mại hàng hải đóng vai trò trung tâm.
Bảo tàng không chỉ trưng bày hiện vật mà còn thông qua những hình ảnh, pano để kể một câu chuyện về quá trình phát triển kinh tế của Hội An, đặc biệt nhấn mạnh những giá trị từ biển đảo. Chủ đề đầu tiên cung cấp cái nhìn tổng quan về sự phong phú của tài nguyên. Chủ đề thứ hai làm rõ cơ chế vận hành của thương mại hàng hải, biến Hội An thành trung tâm trung chuyển. Chủ đề thứ ba giới thiệu những sản phẩm cụ thể, với yến sào và lá lao là minh chứng rõ ràng cho sự ưu đãi của biển đảo. Cuối cùng, chủ đề thứ tư khẳng định sự tiếp nối và phát triển bền vững của mối quan hệ này. Sự sắp xếp theo trình tự này cho thấy bảo tàng không chỉ là nơi lưu giữ những hiện vật giá trị về thổ sản của vùng đất mà còn là một không gian giải thích sâu sắc về cách các yếu tố biển đảo đã định hình toàn bộ cơ cấu kinh tế – xã hội của vùng đất này từ quá khứ đến hiện tại.
Để làm rõ hơn mối liên hệ giữa các chủ đề chính của bảo tàng và yếu tố biển đảo, bảng dưới đây cung cấp một cái nhìn tổng quan:
Những chủ đề chính và yếu tố biển, đảo được thể hiện tại bảo tàng
Các hiện vật trưng bày tại bảo tàng vô cùng đa dạng và phong phú, bao gồm gần 130 hình ảnh, tư liệu, thư tịch, bản đồ cổ; 178 hiện vật có giá trị cao về lịch sử văn hóa, kết hợp cùng một số mô hình, sa bàn, tiêu bản với nhiều hình dáng, chất liệu và giải pháp trưng bày khác nhau. Tất cả được bố trí hài hòa, sinh động, phản ánh sâu sắc nội dung và thể hiện giá trị thẩm mỹ cao.
Hoạt động trải nghiệm và các nội dung giáo dục di sản tạo sự sống động của yếu tố biển đảo
Bảo tàng Thổ sản Hội An đã khéo léo tạo ra một hành trình trải nghiệm đa chiều, biến các yếu tố biển đảo trở nên sống động và dễ tiếp cận hơn đối với công chúng khi đến tham quan bảo tàng. Các hoạt động này không chỉ giới thiệu sản vật mà còn truyền tải câu chuyện văn hóa và ý nghĩa sinh thái đằng sau chúng.
Yến sào - Từ câu chuyện huyền thoại đến tư liệu, hiện vật về Nghề truyền thống
Một trong những điểm nhấn ấn tượng nhất của bảo tàng là việc tái hiện hệ sinh thái biển đảo thông qua mô hình hang yến. Mô hình này được thiết kế tinh tế, mô phỏng chân thực các hang yến tự nhiên trên đảo Cù Lao Chàm, mang đến cho du khách cảm giác như đang bước vào thế giới bí ẩn của loài chim yến. Tại khu vực trưng bày mô hình hang yến và biển đảo Cù Lao Chàm, du khách trong nước, quốc tế và các em học sinh của Hội An được nghe kể về "Sự tích nàng chim yến" – một câu chuyện dân gian đầy cuốn hút gắn liền với nghề khai thác yến sào. Câu chuyện dân gian này thể hiện sự gắn bó sâu sắc giữa con người và thiên nhiên biển đảo.
Để làm rõ hơn về lịch sử của nghề truyền thống này, bảo tàng trưng bày các hiện vật liên quan đến nghề khai thác yến sào, những pano về việc sản vật được khắc trên cửu đỉnh triều Nguyễn… Những hiện vật này không chỉ là minh chứng vật chất mà còn là cầu nối giúp công chúng hình dung rõ nét về cuộc sống và công việc của những người thợ yến, từ đó hiểu sâu hơn về giá trị của sản vật yến sào. Việc kết hợp mô hình trực quan, câu chuyện huyền thoại và hiện vật lịch sử đã chuyển đổi trải nghiệm của khách tham quan từ việc quan sát thụ động sang một hành trình hòa mình vào câu chuyện. Điều này khiến các khái niệm trừu tượng về di sản trở thành những trải nghiệm hữu hình, dễ nhớ đối với công chúng khi tham quan bảo tàng, từ đó nuôi dưỡng sự trân trọng sâu sắc hơn đối với các yếu tố biển đảo.
Lá Lao – nếm hương vị đảo xanh ngay tại bảo tàng
Một điểm nhấn độc đáo khác của bảo tàng đó là tạo không gian để khách thưởng thức trà lá Lao. Khách đến tham quan bảo tàng được mời thưởng thức nước trà Lá Lao ngay tại không gian giếng trời của ngôi nhà/bảo tàng. Lá Lao là một sản vật đặc trưng của Cù Lao Chàm, được chế biến thành thức uống từ sự kết hợp của 20 loại cây dược liệu quý hiếm mọc trên đảo. Hoạt động này không chỉ đơn thuần giới thiệu một sản vật địa phương mà còn là một trải nghiệm giác quan trực tiếp, cho phép du khách cảm nhận hương vị đặc trưng của đảo xanh.
Với việc phát huy yếu tố biển đảo tại bảo tàng, Bảo tàng Thổ sản hoàn toàn phù hợp với tầm nhìn rộng lớn của UNESCO về phát triển di sản gắn liền với các giá trị sinh thái và nhân văn. Cách tiếp cận này nhấn mạnh mối quan hệ cộng sinh giữa di sản văn hóa, bảo tồn sinh thái và phúc lợi con người, thúc đẩy sự hiểu biết toàn diện về phát triển bền vững.
Bảo tàng Thổ sản Hội An đang đi đúng hướng khi đặt yếu tố biển đảo làm trọng tâm trong sứ mệnh của mình. Mỗi hoạt động tại bảo tàng, từ câu chuyện lịch sử về nghề yến đến hương vị trà lá Lao, đều là một nỗ lực tận tâm để gìn giữ cả di sản thiên nhiên và văn hóa. Bảo tàng thổ sản trở thành một "động lực kép" – vừa bảo tồn quá khứ, vừa tích cực thúc đẩy du lịch bền vững cho tương lai.
Bảo tàng không chỉ đơn thuần là một kho lưu giữ ký ức. Với những hoạt động sáng tạo, sinh động, hi vọng, nơi đây sẽ là một cầu nối năng động, đưa Hội An vươn xa hơn trên bản đồ di sản toàn cầu, thêm khẳng định danh tiếng của thành phố như một điểm đến nơi lịch sử, thiên nhiên và văn hóa hội tụ hài hòa.
Bảo tàng đang thúc đẩy một tác động tích cực và chủ động, làm sống lại sự quan tâm, kiến thức và giá trị xung quanh các yếu tố biển đảo. Hi vọng, Bảo tàng Thổ sản Hội An sẽ tạo tiền lệ về cách các tổ chức văn hóa có thể trở thành trung tâm trong chiến lược du lịch tái tạo của một điểm đến, khẳng định bản sắc biển đảo độc đáo của Hội An tiếp tục phát triển mạnh mẽ cho các thế hệ mai sau.
Sứ mệnh của Bảo tàng Thổ sản là kết nối quá khứ với hiện tại thông qua các hoạt động trưng bày sáng tạo và hoạt động giáo dục di sản, đặc biệt nhấn mạnh những giá trị văn hóa độc đáo bắt nguồn từ bối cảnh biển đảo của Hội An.
Du khách nghe giới thiệu về nghề yến truyền thống - Ảnh: Thì Hoài
Với tổng diện tích khoảng 240m², Bảo tàng Thổ sản Hội An được tổ chức theo bốn chủ đề chính, mỗi chủ đề đều được thiết kế để làm nổi bật lịch sử phong phú và ý nghĩa của các sản vật địa phương, trong đó nhiều sản vật có mối liên hệ mật thiết với môi trường biển đảo. Bốn chủ đề bao gồm: Tổng quan về thổ sản Hội An, Quảng Nam; Hội An - điểm trung chuyển hương liệu, thổ sản xứ Quảng; Giới thiệu về một số loại thổ sản đặc hữu, tiêu biểu của Hội An, Quảng Nam như yến sào, lá lao, hồ tiêu, cau, quế, chè, trầm...; và Thổ sản Hội An, Quảng Nam nối tiếp và phát triển. Các chủ đề này không chỉ là tập hợp các thông tin mà còn tạo nên một câu chuyện sống động về sự phát triển kinh tế của Hội An, nơi tài nguyên thiên nhiên và thương mại hàng hải đóng vai trò trung tâm.
Bảo tàng không chỉ trưng bày hiện vật mà còn thông qua những hình ảnh, pano để kể một câu chuyện về quá trình phát triển kinh tế của Hội An, đặc biệt nhấn mạnh những giá trị từ biển đảo. Chủ đề đầu tiên cung cấp cái nhìn tổng quan về sự phong phú của tài nguyên. Chủ đề thứ hai làm rõ cơ chế vận hành của thương mại hàng hải, biến Hội An thành trung tâm trung chuyển. Chủ đề thứ ba giới thiệu những sản phẩm cụ thể, với yến sào và lá lao là minh chứng rõ ràng cho sự ưu đãi của biển đảo. Cuối cùng, chủ đề thứ tư khẳng định sự tiếp nối và phát triển bền vững của mối quan hệ này. Sự sắp xếp theo trình tự này cho thấy bảo tàng không chỉ là nơi lưu giữ những hiện vật giá trị về thổ sản của vùng đất mà còn là một không gian giải thích sâu sắc về cách các yếu tố biển đảo đã định hình toàn bộ cơ cấu kinh tế – xã hội của vùng đất này từ quá khứ đến hiện tại.
Để làm rõ hơn mối liên hệ giữa các chủ đề chính của bảo tàng và yếu tố biển đảo, bảng dưới đây cung cấp một cái nhìn tổng quan:
Những chủ đề chính và yếu tố biển, đảo được thể hiện tại bảo tàng
| Chủ đề | Nội dung chính | Liên hệ với Yếu tố Biển đảo |
| Tổng quan về thổ sản Hội An, Quảng Nam | Giới thiệu chung về tài nguyên và sản vật địa phương. | Đề cập đến địa hình đa dạng bao gồm hải đảo và vùng ven biển, tài nguyên thiên nhiên phong phú từ biển. |
| Hội An - điểm trung chuyển hương liệu, thổ sản xứ Quảng | Vai trò trung tâm thương mại, nơi hội tụ hàng hóa từ rừng núi và biển cả. | Vị trí cửa sông, ven biển, cảng biển rộng thoáng, đảo Cù Lao Chàm là yếu tố cốt lõi cho vai trò trung chuyển hàng hải. |
| Giới thiệu về một số loại thổ sản đặc hữu, tiêu biểu | Trưng bày các sản vật đặc trưng như yến sào, lá lao, hồ tiêu, quế, trầm... | Yến sào và lá lao trực tiếp từ Cù Lao Chàm, các sản vật khác được vận chuyển qua đường biển. |
| Thổ sản Hội An, Quảng Nam nối tiếp và phát triển | Sự phát triển và bảo tồn các nghề truyền thống liên quan đến thổ sản. | Sự bền vững của các sản vật biển đảo và các nghề khai thác, chế biến liên quan đến chúng. |
Các hiện vật trưng bày tại bảo tàng vô cùng đa dạng và phong phú, bao gồm gần 130 hình ảnh, tư liệu, thư tịch, bản đồ cổ; 178 hiện vật có giá trị cao về lịch sử văn hóa, kết hợp cùng một số mô hình, sa bàn, tiêu bản với nhiều hình dáng, chất liệu và giải pháp trưng bày khác nhau. Tất cả được bố trí hài hòa, sinh động, phản ánh sâu sắc nội dung và thể hiện giá trị thẩm mỹ cao.
Hoạt động trải nghiệm và các nội dung giáo dục di sản tạo sự sống động của yếu tố biển đảo
Bảo tàng Thổ sản Hội An đã khéo léo tạo ra một hành trình trải nghiệm đa chiều, biến các yếu tố biển đảo trở nên sống động và dễ tiếp cận hơn đối với công chúng khi đến tham quan bảo tàng. Các hoạt động này không chỉ giới thiệu sản vật mà còn truyền tải câu chuyện văn hóa và ý nghĩa sinh thái đằng sau chúng.
Yến sào - Từ câu chuyện huyền thoại đến tư liệu, hiện vật về Nghề truyền thống
Một trong những điểm nhấn ấn tượng nhất của bảo tàng là việc tái hiện hệ sinh thái biển đảo thông qua mô hình hang yến. Mô hình này được thiết kế tinh tế, mô phỏng chân thực các hang yến tự nhiên trên đảo Cù Lao Chàm, mang đến cho du khách cảm giác như đang bước vào thế giới bí ẩn của loài chim yến. Tại khu vực trưng bày mô hình hang yến và biển đảo Cù Lao Chàm, du khách trong nước, quốc tế và các em học sinh của Hội An được nghe kể về "Sự tích nàng chim yến" – một câu chuyện dân gian đầy cuốn hút gắn liền với nghề khai thác yến sào. Câu chuyện dân gian này thể hiện sự gắn bó sâu sắc giữa con người và thiên nhiên biển đảo.
Để làm rõ hơn về lịch sử của nghề truyền thống này, bảo tàng trưng bày các hiện vật liên quan đến nghề khai thác yến sào, những pano về việc sản vật được khắc trên cửu đỉnh triều Nguyễn… Những hiện vật này không chỉ là minh chứng vật chất mà còn là cầu nối giúp công chúng hình dung rõ nét về cuộc sống và công việc của những người thợ yến, từ đó hiểu sâu hơn về giá trị của sản vật yến sào. Việc kết hợp mô hình trực quan, câu chuyện huyền thoại và hiện vật lịch sử đã chuyển đổi trải nghiệm của khách tham quan từ việc quan sát thụ động sang một hành trình hòa mình vào câu chuyện. Điều này khiến các khái niệm trừu tượng về di sản trở thành những trải nghiệm hữu hình, dễ nhớ đối với công chúng khi tham quan bảo tàng, từ đó nuôi dưỡng sự trân trọng sâu sắc hơn đối với các yếu tố biển đảo.
Lá Lao – nếm hương vị đảo xanh ngay tại bảo tàng
Một điểm nhấn độc đáo khác của bảo tàng đó là tạo không gian để khách thưởng thức trà lá Lao. Khách đến tham quan bảo tàng được mời thưởng thức nước trà Lá Lao ngay tại không gian giếng trời của ngôi nhà/bảo tàng. Lá Lao là một sản vật đặc trưng của Cù Lao Chàm, được chế biến thành thức uống từ sự kết hợp của 20 loại cây dược liệu quý hiếm mọc trên đảo. Hoạt động này không chỉ đơn thuần giới thiệu một sản vật địa phương mà còn là một trải nghiệm giác quan trực tiếp, cho phép du khách cảm nhận hương vị đặc trưng của đảo xanh.
Du khách thưởng thức trà lá lao tại không gian giếng trời của bảo tàng thổ sản -Ảnh: Thị Hoài
Hoạt động thưởng thức trà lá Lao còn nhấn mạnh vai trò quan trọng của hệ sinh thái biển đảo trong đời sống văn hóa và sức khỏe cộng đồng. Nó minh chứng cho việc người dân địa phương đã biết tận dụng và phát huy giá trị của các nguồn tài nguyên thiên nhiên từ biển đảo để phục vụ nhu cầu sống và chữa bệnh truyền thống. Đây là một ví dụ điển hình về cách bảo tàng sử dụng trải nghiệm cảm giác để truyền tải thông điệp về sự gắn kết giữa con người, văn hóa và môi trường tự nhiên.Với việc phát huy yếu tố biển đảo tại bảo tàng, Bảo tàng Thổ sản hoàn toàn phù hợp với tầm nhìn rộng lớn của UNESCO về phát triển di sản gắn liền với các giá trị sinh thái và nhân văn. Cách tiếp cận này nhấn mạnh mối quan hệ cộng sinh giữa di sản văn hóa, bảo tồn sinh thái và phúc lợi con người, thúc đẩy sự hiểu biết toàn diện về phát triển bền vững.
Bảo tàng Thổ sản Hội An đang đi đúng hướng khi đặt yếu tố biển đảo làm trọng tâm trong sứ mệnh của mình. Mỗi hoạt động tại bảo tàng, từ câu chuyện lịch sử về nghề yến đến hương vị trà lá Lao, đều là một nỗ lực tận tâm để gìn giữ cả di sản thiên nhiên và văn hóa. Bảo tàng thổ sản trở thành một "động lực kép" – vừa bảo tồn quá khứ, vừa tích cực thúc đẩy du lịch bền vững cho tương lai.
Bảo tàng không chỉ đơn thuần là một kho lưu giữ ký ức. Với những hoạt động sáng tạo, sinh động, hi vọng, nơi đây sẽ là một cầu nối năng động, đưa Hội An vươn xa hơn trên bản đồ di sản toàn cầu, thêm khẳng định danh tiếng của thành phố như một điểm đến nơi lịch sử, thiên nhiên và văn hóa hội tụ hài hòa.
Bảo tàng đang thúc đẩy một tác động tích cực và chủ động, làm sống lại sự quan tâm, kiến thức và giá trị xung quanh các yếu tố biển đảo. Hi vọng, Bảo tàng Thổ sản Hội An sẽ tạo tiền lệ về cách các tổ chức văn hóa có thể trở thành trung tâm trong chiến lược du lịch tái tạo của một điểm đến, khẳng định bản sắc biển đảo độc đáo của Hội An tiếp tục phát triển mạnh mẽ cho các thế hệ mai sau.
Tác giả: Khiếu Thị Hoài
Nguồn tin: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Những tin cũ hơn
