Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Năm Tỵ với những sự kiện liên quan đến di tích cổ ở Hội An
Trong 12 con giáp tương ứng với 12 Địa chi (Thập nhị Địa chi: Tí, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất, Hợi) theo quan niệm văn hóa cổ truyền của dân tộc, rắn (âm Hán Việt đọc là xà, năm can chi đọc là Tỵ) đứng ở vị thứ 6, là con vật tượng trưng cho sự trường thọ, tái sinh được ví qua câu thành ngữ “lột da sống đời”. Rắn có mặt ở khắp nơi và đã đi vào đời sống văn hoá tín ngưỡng dân gian với nhiều tập tục và hình thức thờ cúng khác nhau.
Tháng và năm Tỵ theo Thiên can và Địa chi có: Ất Tỵ, Đinh Tỵ, Kỷ Tỵ, Tân Tỵ, Quý Tỵ. Chu kỳ của mỗi năm can chi là 60 năm (Lục thập hoa giáp). Năm Ất Tỵ - 2025 nhuần 2 tháng 6, bắt đầu từ ngày 29/01/2025 đến ngày 16/2/2026 theo lịch Dương.
Tại các di tích cổ ở Hội An, liên quan đến con rắn và năm Tỵ, bên cạnh truyền thuyết Ông Cụt, tín ngưỡng và miếu thờ Tam vị Thủy tướng còn có nhiều sự kiện diễn ra trong năm Tỵ như việc xây dựng hay tu bổ di tích, việc phụng cúng đồ vật, tự khí,…
Quan Công miếu (tên gọi dân gian là Chùa Ông) là một trong những công trình kiến trúc tín ngưỡng tiêu biểu ở Hội An. Tại di tích còn lưu giữ nhiều bia đá, hoành phi liễn đối và đồ tự khí rất có giá tri. Trong đó, tấm bia đá lập vào lần tu bổ năm Quý Dậu - 1753 cho biết Quan Công miếu cùng với Quan Âm Phật tự được xây dựng trước đó chừng trăm năm, tức vào năm Quý Tỵ - 1653. Tại Quan Công miếu còn bức chữ đề: Sắc phong Tam giới Phục ma Đại đế Thần uy Viễn chấn Thiên tôn, viết vào Khánh Đức Quý Tỵ - 1653, do viên chức toàn xã Minh Hương lập. Tại Quan Âm Phật tự còn bức hoành Chiên Đàn Lâm lập vào ngày tốt tháng 2 năm Khánh Đức Quý Tỵ - 1653, tu bổ lại năm Thành Thái Giáp Thìn 1904.
Chùa Chúc Thánh được tôn xưng là Tổ đình của thiền phái Lâm Tế Chúc Thánh. Ngôi chùa được hoà thượng Minh Hải khai sơn vào khoảng cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18. Chùa Chúc Thành bài trí và lưu giữ nhiều di vật, tượng thờ, bi ký, kinh sách có giá trị lịch sử - văn hoá, góp phần minh chứng về vai trò quan trọng của Hội An trong quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo ở Đàng Trong. Theo văn bia lưu giữ tại chùa, vào năm Ất Tỵ dưới thời vua Thiệu Trị (tức năm 1845), ngôi chùa được hòa thượng Quán Thông tu bổ lại.
Trong khuôn viên chùa Phước Lâm hiện nay còn lưu giữ nhiều bia ký có giá trị, trong đó có tấm bia được lập vào năm Kỷ Tỵ - 1869. Đó là bia “Kế hoà thượng thuật” được đặt ở nhà bia phía tây trước sân chùa. Bia bằng chất liệu cẩm thạch, diềm trang trí dây hoa, rồng cách điệu triều lưỡng nghi và trang trí hồi văn. Bia thuật lại hành trạng hoà thượng Minh Giác, một vị hoà thượng đức độ, có nhiều công trạng trong việc hoằng dương Phật pháp và phát triển chùa Phước Lâm thêm khang trang, tốt đẹp.
Khu miếu tổ nghề gốm Nam Diêu là một quần thể kiến trúc độc đáo tại làng gốm Nam Diêu, chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, văn hoá và tín ngưỡng của vùng đất, cư dân làm gốm. Khu miếu có 4 miếu, trong đó miếu Tổ nghề gốm được xây dựng năm 1868. Năm Kỷ Tỵ - 1869 thì khắc bia ghi phương danh công đức xây dựng miếu. Tấm bia này hiện nay còn lưu giữ tại khu miếu, chứa đựng nhiều thông tin quý. Đến năm Quý Tỵ - 1893, miếu Tổ nghề gốm được tu bổ lại.
Thanh Minh từ Minh Hương là công trình kiến trúc tín ngưỡng thờ cúng âm linh của làng Minh Hương hương xưa, được xây dựng từ lâu đời. Đến năm Đinh Tỵ - 1917 được tái thiết lại vị trí mới tại Cửa Suối làng Thanh Hà, nay thuộc khối An Phong, phường Tân An. Tại di tích còn lưu giữ 3 bia đá ghi chép việc tái thiết lại ngôi miếu cùng phương danh công đức. Theo văn bia, “miếu tọa lạc hướng Cấn Sửu Sơn Khôn Mùi, khởi công từ ngày tốt tháng 7 năm Đinh Tỵ đến tháng Giêng năm Mậu Ngọ thì xong, giao cho người trong hương lân hằng năm tế tảo, biển đề là: Thanh Minh từ”. Văn bia do Cáo thụ Phụng Thành Đại phu Hàn lâm viện Thị giảng trí chính Trương Thuấn phu Đồng Hiệp soạn.
Cũng vào năm Đinh Tỵ - 1917 tiến hành tu bổ miếu Bắc Đế Trấn Vũ ở Chùa Cầu. Tương truyền Chùa Cầu do người Nhật xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ 17, sau này người Hoa - Minh Hương dựng thêm miếu thờ Bắc Đế Trấn Vũ bên cạnh tạo thành tổng thể kiến trúc Chùa Cầu như hiện nay. Năm 1719, chúa Nguyễn Phúc Chu ban tên chữ là Lai Viễn kiều. Chùa Cầu đã trải qua nhiều lần tu bổ, trong đó vào năm 1915 tu bổ lớn phần cầu, năm Đinh Tỵ - 1917 tu bổ phần miếu do bão làm hư hại. Lần tu bổ này được ghi chép lại trong 2 bia đá và xà cò còn lưu giữ tại Chùa Cầu. Xà cò ghi: Khải Định nhị niên tuế thứ Đinh Tỵ lục nguyệt cát nhật Minh Hương xã quan viên hương chức, ngũ bang bang trưởng tịnh thành phố chư quý thương đồng trùng tu.
Theo các nguồn tư liệu và bức hoành tại di tích, chùa Kim Bửu được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ 18 với tên gọi là Bửu Kim tự (chùa Bửu Kim). Năm Tân Tỵ - 1941, Hòa thượng Phổ Thoại - Trú trì chùa Long Tuyền đã tiến hành đại trùng tu ngôi chùa và đổi tên là Kim Bửu tự (chùa Kim Bửu). Năm 1943, vua Bảo Đại đã ban sắc tứ cho chùa. Hiện nay, chùa Kim Bửu là một trong những ngôi chùa làng tiêu biểu ở Hội An còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa cổ xưa từ nghệ thuật kiến trúc đến hệ thống thờ tự.
Năm Quý Tỵ - 1953 tái thiết đình Thanh Hà ở Hậu Xá. Đình Thanh Hà là công trình kiến trúc thuộc thiết chế làng xã xưa của làng Thanh Hà. Đình được xây dựng rất sớm, toạ lạc tại An Bang, thờ các vị thần, tiền hiền và hậu hiền của làng. Đình bị hư hại hoàn toàn vào năm 1947. Đến năm Quý Tỵ - 1953 được tái thiết lại vị trí ngày hôm nay. Tại đình còn lưu giữ một số hoành phi được phụng tạo, dâng cúng vào dịp tái thiết đình như bức hoành Tự cổ hữu quang do Nguyễn Ninh phụng, bức Tồn phong củ do bản xã tạo, bức Kính sở tôn do Giáp Đông phụng cúng.
Ngoài các sự kiện liên quan đến di tích cổ ở Hội An, còn nhiều nguồn tư liệu ghi chép về các sự kiện ở Hội An diễn ra vào năm Tỵ như năm Quý Tỵ - 1893, Công sứ Faifo đã có Công văn số 583 đề nghị Toàn quyền Đông Dương cho phép xây dựng một nhà tù ở Hội An; năm Kỷ Tỵ - 1929 thành lập Tỉnh bộ lâm thời Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội Quảng Nam tại Hội An vào do đồng chí Trần Văn Tăng làm Bí thư;...
Tại các di tích cổ ở Hội An, liên quan đến con rắn và năm Tỵ, bên cạnh truyền thuyết Ông Cụt, tín ngưỡng và miếu thờ Tam vị Thủy tướng còn có nhiều sự kiện diễn ra trong năm Tỵ như việc xây dựng hay tu bổ di tích, việc phụng cúng đồ vật, tự khí,…
Quan Công miếu (tên gọi dân gian là Chùa Ông) là một trong những công trình kiến trúc tín ngưỡng tiêu biểu ở Hội An. Tại di tích còn lưu giữ nhiều bia đá, hoành phi liễn đối và đồ tự khí rất có giá tri. Trong đó, tấm bia đá lập vào lần tu bổ năm Quý Dậu - 1753 cho biết Quan Công miếu cùng với Quan Âm Phật tự được xây dựng trước đó chừng trăm năm, tức vào năm Quý Tỵ - 1653. Tại Quan Công miếu còn bức chữ đề: Sắc phong Tam giới Phục ma Đại đế Thần uy Viễn chấn Thiên tôn, viết vào Khánh Đức Quý Tỵ - 1653, do viên chức toàn xã Minh Hương lập. Tại Quan Âm Phật tự còn bức hoành Chiên Đàn Lâm lập vào ngày tốt tháng 2 năm Khánh Đức Quý Tỵ - 1653, tu bổ lại năm Thành Thái Giáp Thìn 1904.
Bức chữ Sắc phong Tam giới Phục ma Đại đế Thần uy Viễn chấn Thiên tôn tại Quan Công miếu
Chùa Chúc Thánh được tôn xưng là Tổ đình của thiền phái Lâm Tế Chúc Thánh. Ngôi chùa được hoà thượng Minh Hải khai sơn vào khoảng cuối thế kỷ 17 đầu thế kỷ 18. Chùa Chúc Thành bài trí và lưu giữ nhiều di vật, tượng thờ, bi ký, kinh sách có giá trị lịch sử - văn hoá, góp phần minh chứng về vai trò quan trọng của Hội An trong quá trình du nhập và phát triển của Phật giáo ở Đàng Trong. Theo văn bia lưu giữ tại chùa, vào năm Ất Tỵ dưới thời vua Thiệu Trị (tức năm 1845), ngôi chùa được hòa thượng Quán Thông tu bổ lại.
Trong khuôn viên chùa Phước Lâm hiện nay còn lưu giữ nhiều bia ký có giá trị, trong đó có tấm bia được lập vào năm Kỷ Tỵ - 1869. Đó là bia “Kế hoà thượng thuật” được đặt ở nhà bia phía tây trước sân chùa. Bia bằng chất liệu cẩm thạch, diềm trang trí dây hoa, rồng cách điệu triều lưỡng nghi và trang trí hồi văn. Bia thuật lại hành trạng hoà thượng Minh Giác, một vị hoà thượng đức độ, có nhiều công trạng trong việc hoằng dương Phật pháp và phát triển chùa Phước Lâm thêm khang trang, tốt đẹp.
Khu miếu tổ nghề gốm Nam Diêu là một quần thể kiến trúc độc đáo tại làng gốm Nam Diêu, chứa đựng nhiều giá trị về lịch sử, văn hoá và tín ngưỡng của vùng đất, cư dân làm gốm. Khu miếu có 4 miếu, trong đó miếu Tổ nghề gốm được xây dựng năm 1868. Năm Kỷ Tỵ - 1869 thì khắc bia ghi phương danh công đức xây dựng miếu. Tấm bia này hiện nay còn lưu giữ tại khu miếu, chứa đựng nhiều thông tin quý. Đến năm Quý Tỵ - 1893, miếu Tổ nghề gốm được tu bổ lại.
Thanh Minh từ Minh Hương là công trình kiến trúc tín ngưỡng thờ cúng âm linh của làng Minh Hương hương xưa, được xây dựng từ lâu đời. Đến năm Đinh Tỵ - 1917 được tái thiết lại vị trí mới tại Cửa Suối làng Thanh Hà, nay thuộc khối An Phong, phường Tân An. Tại di tích còn lưu giữ 3 bia đá ghi chép việc tái thiết lại ngôi miếu cùng phương danh công đức. Theo văn bia, “miếu tọa lạc hướng Cấn Sửu Sơn Khôn Mùi, khởi công từ ngày tốt tháng 7 năm Đinh Tỵ đến tháng Giêng năm Mậu Ngọ thì xong, giao cho người trong hương lân hằng năm tế tảo, biển đề là: Thanh Minh từ”. Văn bia do Cáo thụ Phụng Thành Đại phu Hàn lâm viện Thị giảng trí chính Trương Thuấn phu Đồng Hiệp soạn.
Cũng vào năm Đinh Tỵ - 1917 tiến hành tu bổ miếu Bắc Đế Trấn Vũ ở Chùa Cầu. Tương truyền Chùa Cầu do người Nhật xây dựng vào khoảng đầu thế kỷ 17, sau này người Hoa - Minh Hương dựng thêm miếu thờ Bắc Đế Trấn Vũ bên cạnh tạo thành tổng thể kiến trúc Chùa Cầu như hiện nay. Năm 1719, chúa Nguyễn Phúc Chu ban tên chữ là Lai Viễn kiều. Chùa Cầu đã trải qua nhiều lần tu bổ, trong đó vào năm 1915 tu bổ lớn phần cầu, năm Đinh Tỵ - 1917 tu bổ phần miếu do bão làm hư hại. Lần tu bổ này được ghi chép lại trong 2 bia đá và xà cò còn lưu giữ tại Chùa Cầu. Xà cò ghi: Khải Định nhị niên tuế thứ Đinh Tỵ lục nguyệt cát nhật Minh Hương xã quan viên hương chức, ngũ bang bang trưởng tịnh thành phố chư quý thương đồng trùng tu.
Theo các nguồn tư liệu và bức hoành tại di tích, chùa Kim Bửu được xây dựng vào khoảng giữa thế kỷ 18 với tên gọi là Bửu Kim tự (chùa Bửu Kim). Năm Tân Tỵ - 1941, Hòa thượng Phổ Thoại - Trú trì chùa Long Tuyền đã tiến hành đại trùng tu ngôi chùa và đổi tên là Kim Bửu tự (chùa Kim Bửu). Năm 1943, vua Bảo Đại đã ban sắc tứ cho chùa. Hiện nay, chùa Kim Bửu là một trong những ngôi chùa làng tiêu biểu ở Hội An còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa cổ xưa từ nghệ thuật kiến trúc đến hệ thống thờ tự.
Năm Quý Tỵ - 1953 tái thiết đình Thanh Hà ở Hậu Xá. Đình Thanh Hà là công trình kiến trúc thuộc thiết chế làng xã xưa của làng Thanh Hà. Đình được xây dựng rất sớm, toạ lạc tại An Bang, thờ các vị thần, tiền hiền và hậu hiền của làng. Đình bị hư hại hoàn toàn vào năm 1947. Đến năm Quý Tỵ - 1953 được tái thiết lại vị trí ngày hôm nay. Tại đình còn lưu giữ một số hoành phi được phụng tạo, dâng cúng vào dịp tái thiết đình như bức hoành Tự cổ hữu quang do Nguyễn Ninh phụng, bức Tồn phong củ do bản xã tạo, bức Kính sở tôn do Giáp Đông phụng cúng.
Ngoài các sự kiện liên quan đến di tích cổ ở Hội An, còn nhiều nguồn tư liệu ghi chép về các sự kiện ở Hội An diễn ra vào năm Tỵ như năm Quý Tỵ - 1893, Công sứ Faifo đã có Công văn số 583 đề nghị Toàn quyền Đông Dương cho phép xây dựng một nhà tù ở Hội An; năm Kỷ Tỵ - 1929 thành lập Tỉnh bộ lâm thời Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí Hội Quảng Nam tại Hội An vào do đồng chí Trần Văn Tăng làm Bí thư;...
Tác giả: Võ Hồng Việt
Nguồn tin: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Những tin cũ hơn
