Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Tết Nguyên Tiêu ở Hội An
Tết Nguyên Tiêu còn gọi là tết Thượng nguyên. Theo quan niệm dân gian, Tết Nguyên Tiêu (Thượng nguyên) là ngày “Thiên quan Tứ phước”, tức ngày các quan trời ban bố phước lành cho khắp cả nhân gian. Vì vậy từ xa xưa, ngay sau ngày Khai hạ mồng 7 tháng Giêng, người Việt lại chuẩn bị tổ chức cúng tế cầu an, cầu may mắn, phước lành, thịnh vượng trong cả một năm, đồng thời mở hội vui chơi trước khi bước vào công việc của năm mới với ước vọng mọi việc hanh thông, như ý, phát triển. Dưới triều Nguyễn, các vua rất coi trọng tết Nguyên tiêu (Thượng nguyên) và xếp vào những lễ tiết quan trọng trong năm, được quy định tổ chức cúng tế theo định kỳ và có lễ phẩm cụ thể trong triều đình. Sách Đại Nam thực lục do Quốc sử quán biên soạn có chép: Năm Minh Mệnh thứ 16 (1835), sau khi các quan bàn định thể lệ các lễ tiết hàng năm, vua chuẩn định vào những tiết Đông chí, Thượng nguyên, Trung nguyên và Hạ nguyên đều làm cỗ bàn dâng cúng các miếu và điện Phụng Tiên, lễ nghi như lễ tiết Đoan dương. Riêng lễ tiết Thượng nguyên và Trung thu thì treo đèn suốt đêm để nêu bật ngày tết nhằm thời tiết đẹp.
Ở Hội An, cứ sau ngày Khai hạ (mồng 7 tháng Giêng), người dân lại nô nức chuẩn bị Tết Nguyên Tiêu. Đây là lễ tết có từ lâu đời của cư dân Hội An và mang những giá trị văn hóa, những nét đặc trưng riêng so với nhiều nơi ở Việt Nam và châu Á do được hình thành trên cơ sở truyền thống văn hóa bản địa và có sự giao lưu tiếp biến văn hóa với các nước Trung Hoa, Nhật Bản qua nhiều giai đoạn tại thương cảng quốc tế Hội An. Theo bảng kê các ngày lễ, lệ của xã Minh Hương ở Hội An năm 1765, có 16 lễ tục được tổ chức trong năm, trong đó Tết Nguyên tiêu được tổ chức tại các địa điểm chính như cung Cẩm Hà, cung Trừng Hán và cung Hải Bình. Hình thức tổ chức chủ yếu là lễ cúng, ngoài ra có hoa đăng, làm đám rước kiệu ngoài phố… Theo bảng kê các khoản chi của Lý Tam Bửu Vụ xã Minh Hương cho biết năm 1787 có mua giấy liễn chuẩn bị Tết Nguyên Tiêu ở đình Vạn Thọ, cầu Lai Viễn; chuẩn bị cho lễ Hoa đăng, Nguyên tiêu ở cung Trừng Hán, cung Cẩm Hà, cung Hải Bình.
Vào dịp Tết Nguyên Tiêu, các đình làng, chùa chiền và hội quán đều tổ chức cúng tế long trọng, giăng đèn kết hoa rực rỡ, không khí chuẩn bị nhộn nhịp vui tươi chẳng khác gì những ngày giáp Tết Nguyên Đán. Tại hội quán Quảng Triệu, Triều Châu không chỉ tổ chức cúng cầu mong an bình thịnh vượng mà đồng thời là ngày tế tự Tiền hiền và làm ngày gặp mặt thường niên của con cháu xa gần trong bang. Lễ vật được bày biện chỉnh tề, trên án thờ gồm có: heo quay, bánh bao, hương hoa, trà quả và những món ăn mang sắc thái của từng bang. Tại Quan Công miếu (Chùa Ông), Chùa Bà, Chùa Cầu và các hội quán khác như Phước Kiến, Ngũ Bang,… cũng nghi ngút khói hương, khách thập phương ra ngoài tấp nập cầu an, xin lộc đầu năm. Tết Nguyên Tiêu cũng là ngày cúng tế lớn của đạo Phật bởi quan niệm cho rằng “lễ Phật quanh năm không bằng rằm tháng giêng”. Hằng năm, đến dịp Tết Nguyên Tiêu, ở các chùa đều tổ chức lập đàn cầu Phật tụng kinh, cúng nhương sao giải hạn, trừ tai ách, cầu mong bình yên.
Tết Nguyên Tiêu tuy có nguồn gốc từ nhiều quan niệm khác nhau, nhưng có cùng một đặc điểm chung đó là nhân ngày rằm đầu tiên của một năm, người dân bày tỏ tấm lòng tôn kính đối với chư Phật, chư thần, các vị tiền nhân... cầu mong cuộc sống ấm no, hạnh phúc đồng thời tổ chức lễ hội mừng xuân để chuẩn bị bước vào một năm làm ăn mới. Vì vậy, Tết Nguyên Tiêu có vai trò rất lớn trong đời sống văn hóa của cộng đồng cư dân Hội An từ trong lịch sử cho đến hiện nay trên nhiều phương diện, vừa thỏa mãn nhu cầu tâm linh, cố kết cộng đồng, vừa vui chơi giải trí và tạo môi trường để cá nhân và cộng đồng sáng tạo nên những giá trị về văn hóa, nghệ thuật và bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống văn hóa tốt đẹp của quê hương.
Trải qua quá trình hình thành, nuôi dưỡng và phát triển, hiện nay Tết Nguyên Tiêu ở Hội An được duy trì tổ chức theo định kỳ hàng năm và vẫn giữ được những giá trị đặc sắc riêng có. Đây là một trong những lễ hội lớn đầu năm của cộng đồng cư dân Hội An có tác động lớn và sâu sắc đến đời sống văn hóa của cộng đồng và được cả cộng đồng trân trọng gìn giữ, bảo tồn và phát huy tích cực. Qua đó, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa của dân tộc nói chung, của Hội An, Quảng Nam nói riêng.
Nhằm tôn vinh những giá trị Tết Nguyên Tiêu ở Hội An, góp phần bảo tồn và phát huy nét đẹp, bản sắc văn hóa của dân tộc, ngày 2/2/2023, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành quyết định ghi danh Tết Nguyên Tiêu ở Hội An, Quảng Nam vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình Lễ hội truyền thống và Tập quán xã hội và tín ngưỡng. Sự ghi nhận của Nhà nước đối với di sản này là niềm vui, niềm tự hào và vinh dự to lớn của Nhân dân thành phố Hội An, đồng thời qua đó cũng gửi gắm thông điệp về trách nhiệm chung của cộng động trong việc gìn giữ, trao truyền và phát huy hiệu quả di sản văn hóa phi vật thể quốc gia này.
Kỷ niệm 02 năm được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, dịp Tết Nguyên Tiêu năm Ất Tỵ này, thành phố Hội An tổ chức nhiều hoạt động đặc sắc như Đêm thơ Nguyên Tiêu, Đêm phố cổ, lễ cúng Nguyên Tiêu và Tiền hiền tại các hội quán, đình, miếu… nhằm gìn giữ, duy trì những nét đẹp văn hoá truyền thống qua đó nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, thoả mãn nhu cầu tín ngưỡng của cư dân địa phương và các khu vực. Tại di tích Chùa Ông (Quan Công miếu) sẽ mở cửa để bà con đến dâng hương cầu phước lành may mắn đầu năm vào lúc 3h00 đến 17h00 ngày 16 tháng Giêng Ất Tỵ (nhằm ngày 13/2/2025).
Lễ hội Tết Nguyên Tiêu tại di tích hội quán Phúc Kiến - Ảnh: Quang Ngọc
Ở Hội An, cứ sau ngày Khai hạ (mồng 7 tháng Giêng), người dân lại nô nức chuẩn bị Tết Nguyên Tiêu. Đây là lễ tết có từ lâu đời của cư dân Hội An và mang những giá trị văn hóa, những nét đặc trưng riêng so với nhiều nơi ở Việt Nam và châu Á do được hình thành trên cơ sở truyền thống văn hóa bản địa và có sự giao lưu tiếp biến văn hóa với các nước Trung Hoa, Nhật Bản qua nhiều giai đoạn tại thương cảng quốc tế Hội An. Theo bảng kê các ngày lễ, lệ của xã Minh Hương ở Hội An năm 1765, có 16 lễ tục được tổ chức trong năm, trong đó Tết Nguyên tiêu được tổ chức tại các địa điểm chính như cung Cẩm Hà, cung Trừng Hán và cung Hải Bình. Hình thức tổ chức chủ yếu là lễ cúng, ngoài ra có hoa đăng, làm đám rước kiệu ngoài phố… Theo bảng kê các khoản chi của Lý Tam Bửu Vụ xã Minh Hương cho biết năm 1787 có mua giấy liễn chuẩn bị Tết Nguyên Tiêu ở đình Vạn Thọ, cầu Lai Viễn; chuẩn bị cho lễ Hoa đăng, Nguyên tiêu ở cung Trừng Hán, cung Cẩm Hà, cung Hải Bình.
Vào dịp Tết Nguyên Tiêu, các đình làng, chùa chiền và hội quán đều tổ chức cúng tế long trọng, giăng đèn kết hoa rực rỡ, không khí chuẩn bị nhộn nhịp vui tươi chẳng khác gì những ngày giáp Tết Nguyên Đán. Tại hội quán Quảng Triệu, Triều Châu không chỉ tổ chức cúng cầu mong an bình thịnh vượng mà đồng thời là ngày tế tự Tiền hiền và làm ngày gặp mặt thường niên của con cháu xa gần trong bang. Lễ vật được bày biện chỉnh tề, trên án thờ gồm có: heo quay, bánh bao, hương hoa, trà quả và những món ăn mang sắc thái của từng bang. Tại Quan Công miếu (Chùa Ông), Chùa Bà, Chùa Cầu và các hội quán khác như Phước Kiến, Ngũ Bang,… cũng nghi ngút khói hương, khách thập phương ra ngoài tấp nập cầu an, xin lộc đầu năm. Tết Nguyên Tiêu cũng là ngày cúng tế lớn của đạo Phật bởi quan niệm cho rằng “lễ Phật quanh năm không bằng rằm tháng giêng”. Hằng năm, đến dịp Tết Nguyên Tiêu, ở các chùa đều tổ chức lập đàn cầu Phật tụng kinh, cúng nhương sao giải hạn, trừ tai ách, cầu mong bình yên.
Quan cảnh nhân dân vui hội Nguyên Tiêu - Ảnh: Hồng Việt
Ở các đình làng, miễu xóm như đình Xuân Lâm - phường Cẩm Phô, đình Sơn Phong - phường Sơn Phong, đình An Mỹ - phường Cẩm Châu, lăng Trà Quân, miếu Cây Giá - xã Cẩm Thanh, lăng Ông An Bàng - phường Cẩm An,… cộng đồng cư dân tổ chức cúng kỳ yên đầu năm với mục đích cúng tế Thần Nông, Thành Hoàng, Đại Càn và nhiều vị thần khác, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an. Đồng thời, cũng là ngày cúng tế tưởng niệm các bậc Tiền hiền đã có công khai hoang lập làng, những người đã xả thân vì quê hương, đất nước.Tết Nguyên Tiêu tuy có nguồn gốc từ nhiều quan niệm khác nhau, nhưng có cùng một đặc điểm chung đó là nhân ngày rằm đầu tiên của một năm, người dân bày tỏ tấm lòng tôn kính đối với chư Phật, chư thần, các vị tiền nhân... cầu mong cuộc sống ấm no, hạnh phúc đồng thời tổ chức lễ hội mừng xuân để chuẩn bị bước vào một năm làm ăn mới. Vì vậy, Tết Nguyên Tiêu có vai trò rất lớn trong đời sống văn hóa của cộng đồng cư dân Hội An từ trong lịch sử cho đến hiện nay trên nhiều phương diện, vừa thỏa mãn nhu cầu tâm linh, cố kết cộng đồng, vừa vui chơi giải trí và tạo môi trường để cá nhân và cộng đồng sáng tạo nên những giá trị về văn hóa, nghệ thuật và bảo tồn, phát huy các giá trị truyền thống văn hóa tốt đẹp của quê hương.
Trải qua quá trình hình thành, nuôi dưỡng và phát triển, hiện nay Tết Nguyên Tiêu ở Hội An được duy trì tổ chức theo định kỳ hàng năm và vẫn giữ được những giá trị đặc sắc riêng có. Đây là một trong những lễ hội lớn đầu năm của cộng đồng cư dân Hội An có tác động lớn và sâu sắc đến đời sống văn hóa của cộng đồng và được cả cộng đồng trân trọng gìn giữ, bảo tồn và phát huy tích cực. Qua đó, góp phần làm giàu thêm bản sắc văn hóa của dân tộc nói chung, của Hội An, Quảng Nam nói riêng.
Nhằm tôn vinh những giá trị Tết Nguyên Tiêu ở Hội An, góp phần bảo tồn và phát huy nét đẹp, bản sắc văn hóa của dân tộc, ngày 2/2/2023, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành quyết định ghi danh Tết Nguyên Tiêu ở Hội An, Quảng Nam vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thuộc loại hình Lễ hội truyền thống và Tập quán xã hội và tín ngưỡng. Sự ghi nhận của Nhà nước đối với di sản này là niềm vui, niềm tự hào và vinh dự to lớn của Nhân dân thành phố Hội An, đồng thời qua đó cũng gửi gắm thông điệp về trách nhiệm chung của cộng động trong việc gìn giữ, trao truyền và phát huy hiệu quả di sản văn hóa phi vật thể quốc gia này.
Kỷ niệm 02 năm được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, dịp Tết Nguyên Tiêu năm Ất Tỵ này, thành phố Hội An tổ chức nhiều hoạt động đặc sắc như Đêm thơ Nguyên Tiêu, Đêm phố cổ, lễ cúng Nguyên Tiêu và Tiền hiền tại các hội quán, đình, miếu… nhằm gìn giữ, duy trì những nét đẹp văn hoá truyền thống qua đó nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, thoả mãn nhu cầu tín ngưỡng của cư dân địa phương và các khu vực. Tại di tích Chùa Ông (Quan Công miếu) sẽ mở cửa để bà con đến dâng hương cầu phước lành may mắn đầu năm vào lúc 3h00 đến 17h00 ngày 16 tháng Giêng Ất Tỵ (nhằm ngày 13/2/2025).
Tác giả: Phòng Tư liệu và Thông tin Di sản
Nguồn tin: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
