TRUNG TÂM BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA THẾ GIỚI HỘI AN
Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch giai đoạn 2012 – 2025
Trải qua mấy trăm năm tồn tại, dù phải chịu bao tác động khắc nghiệt nhưng quần thể di tích kiến trúc cùng với nếp sống thị dân và những giá trị văn hoá phi vật thể của Đô thị di sản độc đáo Hội An luôn được các thế hệ cư dân nơi đây trân quý gìn giữ và trao truyền gần như nguyên vẹn đến hôm nay, mang ý nghĩa như một “bảo tàng sống” mà không dễ nơi nào có được.
Tháng 3/1985, Phố cổ Hội An đã được Bộ Văn hóa xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia. Ngày 04/12/1999, Đô thị cổ Hội An chính thức được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa thế giới. Đây vừa là vinh dự, niềm tự hào của chính quyền và các tầng lớp nhân dân Hội An, nhân dân cả nước và cả bạn bè quốc tế yêu mến Hội An, đồng thời cũng đặt ra vai trò và trách nhiệm lớn lao hơn trong sứ mệnh bảo tồn và phát huy giá trị của di sản được bền vững cho mai sau. Ngày 14 tháng 4 năm 1997, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 240/TTG phê duyệt Dự án tổng thể đầu tư bảo tồn, tu bổ và khai thác di tích Đô thị cổ Hội An tỉnh Quảng Nam, giai đoạn 1997 - 2005 và đến ngày 12/01/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 78/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch đầu tư tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch giai đoạn 2012 - 2025. Quy hoạch đã xác định mục tiêu và quy mô đầu tư với nhiệm vụ lớn hơn, toàn diện hơn phù hợp yêu cầu thực tiễn mới. Đây được xem như một Quy hoạch đặc biệt bởi bao hàm nhiều lĩnh vực từ bảo tồn di sản và sinh thái - tự nhiên đến các yếu tố về đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển du lịch… cho một đô thị di sản, nhằm tạo ra những động lực và triển vọng phát triển mới của thành phố Hội An theo hướng Sinh thái - Văn hóa - Du lịch.
Trước hết trên lĩnh vực quản lý di sản, với điều kiện đặc thù là một Đô thị di sản với hàng ngàn “di tích sống” mà hầu hết thuộc sở hữu tư nhân - tập thể, nên cần có một quy chế đặc thù để bảo vệ và phát huy di sản, triển du lịch. Kế thừa những quy chế trước đây, năm 2020, UBND tỉnh Quảng Nam đã ban hành Quy chế Bảo vệ Di sản văn hoá thế giới Khu phố cổ Hội An, đồng thời cũng phê duyệt Kế hoạch quản lý Di sản văn hoá thế giới Khu phố cổ Hội An giai đoạn 2020 - 2025, định hướng đến 2030. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật về di sản bằng nhiều hình thức cũng được đẩy mạnh; chương trình giáo dục di sản trong học đường và thế hệ trẻ được chú trọng nâng tầm. Các tổ quản lý di tích, lực lượng cộng tác viên bảo tồn di sản được thành lập và duy trì hiệu quả. Công tác trích lục sơ đồ đất, dựng bia cắm mốc di tích được tăng cường. Nhiều di tích, di sản văn hoá phi vật thể đã được xếp hạng, công nhận các cấp nâng tổng số di tích xếp hạng cấp tỉnh, quốc gia của Hội An là 77 di tích, 8 nghề thủ công và lễ hộigồm nghề mộc Kim Bồng, gốm Thanh Hà, nghề khai thác yến sào Thanh Châu, nghề trồng rau Trà Quế, nghề làm nhà tre dừa Cẩm Thanh, nghề đan võng ngô đồng Cù Lao Chàm và Tết Nguyên Tiêu, Tết Trung Thu ở Hội An… được công nhận Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia.
Trên lĩnh vực tu bổ di tích, 13 năm qua, từ nhiều nguồn vốn và cơ chế đầu tư, hỗ trợ khác nhau, có hàng trăm công trình, dự án tu bổ, tôn tạo di tích được thực hiện, tiêu biểu như tu bổ Cổng chùa Bà Mụ, đình Hội An, nhà cổ Quân Thắng, Nhà lao Hội An, Chùa Cầu. Bên cạnh ngân sách đầu tư, hỗ trợ của nhà nước từ 40 - 75%, kinh phí do chủ di tích tự chi trả để tu bổ, sửa chữa cho hàng ngàn lượt di tích cũng rất lớn. Nhờ vậy, đến nay quần thể kiến trúc Đô thị cổ Hội An đã vượt qua được giai đoạn nguy cấp. Các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng gắn với tôn tạo cảnh quan, bảo vệ di sản cũng được quan tâm thực hiện như dự án Kè bảo vệ phố cổ, Phòng cháy chữa cháy Khu phố cổ, Tôn tạo cơ sở hạ tầng, xử lý nước thải,… đã mang lại diện mạo mỹ quan cho phố cổ. Việc chú trọng đảm bảo tính chân xác và tính nguyên gốc trong công tác tu bổ di tích đã được các chuyên gia và tổ chức quốc tế đánh giá cao. Các di tích sau tu bổ đều phát huy hiệu quả, trở thành những địa điểm tham quan trải nghiệm hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước.
Hoạt động nghiên cứu khoa học đạt thêm nhiều kết quả lớn trong 13 năm qua, làm rõ hơn những giá trị nổi bật về lịch sử - văn hoá của Hội An. Qua 6 cuộc khai quật khảo cổ học đã cung cấp thêm nhiều thông tin hết sức thú vị về Hội An thời văn hoá Sa Huỳnh và thời kỳ Champa, làm phong phú thêm bộ sưu tập hiện vật trưng bày tại các bảo tàng chuyên đề. Nhiều đề tài, chương trình nghiên cứu, chương trình sưu tầm khảo sát, kiểm kê di sản được triển khai, trong đó nổi bật là đề tài Nghiên cứu, biên soạn Địa chí Hội An. Đến nay có khoảng 30 đầu sách và 50 tập thông tin nghiên cứu Bảo tồn Di sản được biên soạn xuất bản từ kết quả của các đề tài, chương trình nghiên cứu trong thời gian thực hiện Quy hoạch.
Các hình thức nghệ thuật diễn xướng dân gian và các các phong tục tập quán truyền thống cũng được khôi phục như: hát bội, múa Thiên cẩu, tục dựng nêu ngày Tết… Đặc biệt, trò chơi Bài chòi Hội An từ nguy cơ thất truyền, nay đã được hồi sinh, phát huy và trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn phục vụ du khách hằng đêm tại phố cổ, góp thêm chất liệu quan trọng để nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ, Việt Nam được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017. Và trên nền tảng các giá trị văn hóa phi vật thể được nghiên cứu nhận diện bảo tồn, vào 31 tháng 10 năm 2023, Hội An chính thức tham gia vào mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO trên lĩnh vực thủ công và nghệ thuật dân gian.
Bên cạnh quần thể “di sản sống” Đô thị cổ Hội An với những sản phẩm du lịch độc đáo mang đậm sắc thái văn hoá Hội An như: “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, “Phố không có tiếng động cơ xe máy”, đã hình thành thêm nhiều điểm đến văn hoá mới như Bảo tàng Nghề y truyền thống, Bảo tàng Thổ sản Hội An, không gian văn hoá Hội An - Nhật Bản… và các tuyến tham quan làng nghề truyền thống, làng quê sinh thái sông nước, biển đảo như Cù lao Chàm, làng gốm Thanh Hà, làng mộc Kim Bồng, làng rau Trà Quế, rừng dừa Bảy Mẫu Cẩm Thanh,…; đã phục hồi các lễ hội truyền thống như Tết Nguyên Tiêu, Tết Trung thu, các lễ giỗ Tổ nghề, lễ Cầu ngư,…; tổ chức đa dạng sự kiện văn hóa trong khuôn khổ Festival Di sản Quảng Nam, Hội thi Hợp xướng quốc tế, Ẩm thực quốc tế, Festival lụa phương Đông,Festival Cù Lao Chàm - Mùa ngô đồng đỏ… cũng như các hoạt động kết nghĩa, hợp tác, giao lưu, lưu diễn nghệ thuật giữa Hội An với nhiều địa phương trong nước và ở các nước như: Hồng Kông - Trung Quốc, Ý, Thái Lan, Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc,… Những hoạt động trên góp phần quan trọng nâng tầm và lan tỏa hình ảnh di sản văn hóa Hội An thêm vươn xa.
Các giá trị của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm - Hội An cũng được bảo tồn và phát huy hiệu quả, chỉ số đa dạng sinh học được duy trì, phát triển ở mức cao.
Với tầm nhìn và định hướng đúng đắn từ Quy hoạch về bảo tồn và phát huy tài nguyên di sản văn hoá, sinh thái gắn với phát triển kinh tế du lịch trên cơ sở lợi ích cộng đồng, tạo dựng môi trường du lịch xanh, văn minh, thân thiện, Hội An không chỉ là thương hiệu du lịch hấp dẫn của Quảng Nam mà còn là điểm đến quan trọng của miền Trung, Việt Nam trên bản đồ du lịch thế giới với mỗi năm hơn 5 triệu lượt du khách ghé thăm, trải nghiệm. Vì vậy, không phải ngẫu nhiên mà nhiều tạp chí du lịch quốc tếnổi tiếng như Wanderlust (Anh), Condé Nast Traveler (Mỹ),… hay Tổ chức giải thưởng Du lịch thế giới - World Travel Awards đã bình chọn cho Hội An các danh hiệu: 1 trong 10 thành phố du lịch tốt nhất, Điểm du lịch hấp dẫn nhất Châu Á, Thành phố được yêu thích nhất trên thế giới, Điểm đến thành phố văn hóa hàng đầu châu Á. Đặc biệt, năm 2024, Làng rau Trà Quế - đại diện duy nhất của Việt Nam được Tổ chức Du lịch Liên Hợp quốc công nhận là Làng du lịch tốt nhất năm 2024. Gần đây, Cẩm Thanh - điểm đến ấn tượng với rừng dừa Bảy Mẫu đã được Tạp chí Forbes của Mỹ vinh danh 50 làng đẹp nhất thế giới; làng gốm Thanh Hà được trao tặng Giải thưởng Du lịch Việt Nam năm 2025 ở hạng mục “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất”.
Có thể thấy, sau 13 năm thực hiện Quy hoạch, Hội An có những bước đổi thay lớn, cơ sở hạ tầng khang trang, vững chắc; quan hệ giao lưu, kết nghĩa quốc tế thêm rộng rãi; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân và những phúc lợi, an sinh xã hội đã được nâng cao, thu nhập bình quân đầu người ngày càng tăng. Bộ mặt đô thị, nông thôn, hải đảo,… ngày càng khang trang: Sáng, xanh, sạch, đẹp theo hướng - Đô thị sinh thái, văn hóa, du lịch. Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An được bảo tồn và phát huy hiệu quả đã trở thành “thương hiệu” hấp dẫn không thể bỏ qua đối với du khách trong nước và quốc tế, và thật sự trở thành động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội.
Hiện nay, với sự hoàn thiện về khung pháp lý trong lĩnh vực di sản văn hoá, sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại, sự chuyển đổi linh hoạt trong mô hình quản lý mới, đặc biệt là sự đồng thuận chung tay nỗ lực của cả cộng đồng, kết hợp với tầm nhìn chiến lược trong quy hoạch đầu tư tổng thể giai đoạn mới, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá thế giới Đô thị cổ Hội An sẽ tiếp tục đạt được nhiều kết quả mới, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đất nước.
Phó cổ Hội An - Ảnh: Quang Ngọc
Qua 13 năm triển khai thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ của Quy hoạch, với sự quan tâm của các cấp, ngành; sự giúp đỡ chí tình của các cơ quan chuyên môn, các nhà khoa học, bạn bè yêu mến Hội An trong nước và quốc tế, công tác bảo tồn và phát huy giá trị Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An gắn với phát triển thành phố Hội An và du lịch đã đạt được những kết quả, thành tựu to lớn.Trước hết trên lĩnh vực quản lý di sản, với điều kiện đặc thù là một Đô thị di sản với hàng ngàn “di tích sống” mà hầu hết thuộc sở hữu tư nhân - tập thể, nên cần có một quy chế đặc thù để bảo vệ và phát huy di sản, triển du lịch. Kế thừa những quy chế trước đây, năm 2020, UBND tỉnh Quảng Nam đã ban hành Quy chế Bảo vệ Di sản văn hoá thế giới Khu phố cổ Hội An, đồng thời cũng phê duyệt Kế hoạch quản lý Di sản văn hoá thế giới Khu phố cổ Hội An giai đoạn 2020 - 2025, định hướng đến 2030. Hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật về di sản bằng nhiều hình thức cũng được đẩy mạnh; chương trình giáo dục di sản trong học đường và thế hệ trẻ được chú trọng nâng tầm. Các tổ quản lý di tích, lực lượng cộng tác viên bảo tồn di sản được thành lập và duy trì hiệu quả. Công tác trích lục sơ đồ đất, dựng bia cắm mốc di tích được tăng cường. Nhiều di tích, di sản văn hoá phi vật thể đã được xếp hạng, công nhận các cấp nâng tổng số di tích xếp hạng cấp tỉnh, quốc gia của Hội An là 77 di tích, 8 nghề thủ công và lễ hộigồm nghề mộc Kim Bồng, gốm Thanh Hà, nghề khai thác yến sào Thanh Châu, nghề trồng rau Trà Quế, nghề làm nhà tre dừa Cẩm Thanh, nghề đan võng ngô đồng Cù Lao Chàm và Tết Nguyên Tiêu, Tết Trung Thu ở Hội An… được công nhận Di sản văn hoá phi vật thể Quốc gia.
Lễ đón Bằng công nhận Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia Tết Trung Thu ở Hội An - Ảnh: Phước Tịnh
Trên lĩnh vực tu bổ di tích, 13 năm qua, từ nhiều nguồn vốn và cơ chế đầu tư, hỗ trợ khác nhau, có hàng trăm công trình, dự án tu bổ, tôn tạo di tích được thực hiện, tiêu biểu như tu bổ Cổng chùa Bà Mụ, đình Hội An, nhà cổ Quân Thắng, Nhà lao Hội An, Chùa Cầu. Bên cạnh ngân sách đầu tư, hỗ trợ của nhà nước từ 40 - 75%, kinh phí do chủ di tích tự chi trả để tu bổ, sửa chữa cho hàng ngàn lượt di tích cũng rất lớn. Nhờ vậy, đến nay quần thể kiến trúc Đô thị cổ Hội An đã vượt qua được giai đoạn nguy cấp. Các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng gắn với tôn tạo cảnh quan, bảo vệ di sản cũng được quan tâm thực hiện như dự án Kè bảo vệ phố cổ, Phòng cháy chữa cháy Khu phố cổ, Tôn tạo cơ sở hạ tầng, xử lý nước thải,… đã mang lại diện mạo mỹ quan cho phố cổ. Việc chú trọng đảm bảo tính chân xác và tính nguyên gốc trong công tác tu bổ di tích đã được các chuyên gia và tổ chức quốc tế đánh giá cao. Các di tích sau tu bổ đều phát huy hiệu quả, trở thành những địa điểm tham quan trải nghiệm hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước.
Hoạt động nghiên cứu khoa học đạt thêm nhiều kết quả lớn trong 13 năm qua, làm rõ hơn những giá trị nổi bật về lịch sử - văn hoá của Hội An. Qua 6 cuộc khai quật khảo cổ học đã cung cấp thêm nhiều thông tin hết sức thú vị về Hội An thời văn hoá Sa Huỳnh và thời kỳ Champa, làm phong phú thêm bộ sưu tập hiện vật trưng bày tại các bảo tàng chuyên đề. Nhiều đề tài, chương trình nghiên cứu, chương trình sưu tầm khảo sát, kiểm kê di sản được triển khai, trong đó nổi bật là đề tài Nghiên cứu, biên soạn Địa chí Hội An. Đến nay có khoảng 30 đầu sách và 50 tập thông tin nghiên cứu Bảo tồn Di sản được biên soạn xuất bản từ kết quả của các đề tài, chương trình nghiên cứu trong thời gian thực hiện Quy hoạch.
Các hình thức nghệ thuật diễn xướng dân gian và các các phong tục tập quán truyền thống cũng được khôi phục như: hát bội, múa Thiên cẩu, tục dựng nêu ngày Tết… Đặc biệt, trò chơi Bài chòi Hội An từ nguy cơ thất truyền, nay đã được hồi sinh, phát huy và trở thành sản phẩm du lịch độc đáo, hấp dẫn phục vụ du khách hằng đêm tại phố cổ, góp thêm chất liệu quan trọng để nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ, Việt Nam được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2017. Và trên nền tảng các giá trị văn hóa phi vật thể được nghiên cứu nhận diện bảo tồn, vào 31 tháng 10 năm 2023, Hội An chính thức tham gia vào mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO trên lĩnh vực thủ công và nghệ thuật dân gian.
Bên cạnh quần thể “di sản sống” Đô thị cổ Hội An với những sản phẩm du lịch độc đáo mang đậm sắc thái văn hoá Hội An như: “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, “Phố không có tiếng động cơ xe máy”, đã hình thành thêm nhiều điểm đến văn hoá mới như Bảo tàng Nghề y truyền thống, Bảo tàng Thổ sản Hội An, không gian văn hoá Hội An - Nhật Bản… và các tuyến tham quan làng nghề truyền thống, làng quê sinh thái sông nước, biển đảo như Cù lao Chàm, làng gốm Thanh Hà, làng mộc Kim Bồng, làng rau Trà Quế, rừng dừa Bảy Mẫu Cẩm Thanh,…; đã phục hồi các lễ hội truyền thống như Tết Nguyên Tiêu, Tết Trung thu, các lễ giỗ Tổ nghề, lễ Cầu ngư,…; tổ chức đa dạng sự kiện văn hóa trong khuôn khổ Festival Di sản Quảng Nam, Hội thi Hợp xướng quốc tế, Ẩm thực quốc tế, Festival lụa phương Đông,Festival Cù Lao Chàm - Mùa ngô đồng đỏ… cũng như các hoạt động kết nghĩa, hợp tác, giao lưu, lưu diễn nghệ thuật giữa Hội An với nhiều địa phương trong nước và ở các nước như: Hồng Kông - Trung Quốc, Ý, Thái Lan, Đức, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc,… Những hoạt động trên góp phần quan trọng nâng tầm và lan tỏa hình ảnh di sản văn hóa Hội An thêm vươn xa.
Các giá trị của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm - Hội An cũng được bảo tồn và phát huy hiệu quả, chỉ số đa dạng sinh học được duy trì, phát triển ở mức cao.
Với tầm nhìn và định hướng đúng đắn từ Quy hoạch về bảo tồn và phát huy tài nguyên di sản văn hoá, sinh thái gắn với phát triển kinh tế du lịch trên cơ sở lợi ích cộng đồng, tạo dựng môi trường du lịch xanh, văn minh, thân thiện, Hội An không chỉ là thương hiệu du lịch hấp dẫn của Quảng Nam mà còn là điểm đến quan trọng của miền Trung, Việt Nam trên bản đồ du lịch thế giới với mỗi năm hơn 5 triệu lượt du khách ghé thăm, trải nghiệm. Vì vậy, không phải ngẫu nhiên mà nhiều tạp chí du lịch quốc tếnổi tiếng như Wanderlust (Anh), Condé Nast Traveler (Mỹ),… hay Tổ chức giải thưởng Du lịch thế giới - World Travel Awards đã bình chọn cho Hội An các danh hiệu: 1 trong 10 thành phố du lịch tốt nhất, Điểm du lịch hấp dẫn nhất Châu Á, Thành phố được yêu thích nhất trên thế giới, Điểm đến thành phố văn hóa hàng đầu châu Á. Đặc biệt, năm 2024, Làng rau Trà Quế - đại diện duy nhất của Việt Nam được Tổ chức Du lịch Liên Hợp quốc công nhận là Làng du lịch tốt nhất năm 2024. Gần đây, Cẩm Thanh - điểm đến ấn tượng với rừng dừa Bảy Mẫu đã được Tạp chí Forbes của Mỹ vinh danh 50 làng đẹp nhất thế giới; làng gốm Thanh Hà được trao tặng Giải thưởng Du lịch Việt Nam năm 2025 ở hạng mục “Điểm du lịch cộng đồng tốt nhất”.
Có thể thấy, sau 13 năm thực hiện Quy hoạch, Hội An có những bước đổi thay lớn, cơ sở hạ tầng khang trang, vững chắc; quan hệ giao lưu, kết nghĩa quốc tế thêm rộng rãi; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân và những phúc lợi, an sinh xã hội đã được nâng cao, thu nhập bình quân đầu người ngày càng tăng. Bộ mặt đô thị, nông thôn, hải đảo,… ngày càng khang trang: Sáng, xanh, sạch, đẹp theo hướng - Đô thị sinh thái, văn hóa, du lịch. Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An được bảo tồn và phát huy hiệu quả đã trở thành “thương hiệu” hấp dẫn không thể bỏ qua đối với du khách trong nước và quốc tế, và thật sự trở thành động lực của sự phát triển kinh tế - xã hội.
Hiện nay, với sự hoàn thiện về khung pháp lý trong lĩnh vực di sản văn hoá, sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại, sự chuyển đổi linh hoạt trong mô hình quản lý mới, đặc biệt là sự đồng thuận chung tay nỗ lực của cả cộng đồng, kết hợp với tầm nhìn chiến lược trong quy hoạch đầu tư tổng thể giai đoạn mới, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá thế giới Đô thị cổ Hội An sẽ tiếp tục đạt được nhiều kết quả mới, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đất nước.
Nguồn tin: Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An
Những tin cũ hơn
