Bước đầu tìm hiểu về hệ thống thần linh được thờ cúng ở Hội An

          Dựa trên nguồn gốc xuất xứ, phát tích địa lý vùng miền thì có thể chia thần linh ra 3 thành phần.
Thứ nhất là những vị thần có nguồn gốc bản địa. Do đặc thù lịch sử nên trong quá trình di cư vào Đàng Trong giữa người Việt và người Champa đã có một quá trình giao thoa văn hóa. Vị thần vốn có gốc tích từ Chăm là Thiên Y A Na. Vị thần này là một hóa thân của Uma trong thần thoại Ấn Độ. Khi truyền vào Champa, Uma trở thành Po Inư Nagar, một nữ thần phúc hậu bảo hộ cho vương quốc và thần dân. Người Việt tiếp thu tín ngưỡng thờ vị nữ thần này và thờ theo đạo Mẫu thay thế cả Liễu Hạnh công chúa, được đưa lên hàng chí tôn bằng cái tên rút gọn Y Na, rồi Y A Na. Các vua triều Nguyễn sắc phong danh hiệu khá dài: Hoằng Huệ Phổ Tế Linh Cảm Diệu Thông Mặc Tướng Trang Huy Dực Bảo Trung Hưng Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi Thượng Đẳng thần, gọi tắt là Thiên Y A Na Diễn Ngọc Phi hay Bà Chúa Ngọc. Đồng thời cư dân Đàng Trong cũng Việt hóa luôn nguồn gốc của ngài bằng sự tích cô gái giữ vườn dừa xứ ở Khánh Hòa. Vị nữ thần này hiện nay được thờ rất nhiều trên địa bàn Hội An. Trong các làng thì có thờ Bổn Thổ Thành Hoàng là những vị có công lao khai khẩn làng xóm, phần lớn không rõ danh tính cụ thể mà chỉ mang ý nghĩa biểu trưng, là vị thần bảo vệ cho làng xóm và được thờ riêng ở các làng.
Thứ hai là những vị thần có nguồn gốc ngoại lai từ Trung Quốc như Quan Thánh Đế Quân, Cửu Thiên Huyền Nữ, Ngũ Vị Long Vương, Long Cung Quảng Vận, Bắc Đế Trấn Vũ.
Thứ ba, những vị thần có nguồn gốc Việt là các vị thần hoặc do triều đình trung ương tôn phong, hoặc do nhân dân tự sáng tạo liên quan đến đời sống văn hóa thường ngày của vùng sông nước, núi rừng, nghề nghiệp… Trong đó, ở Hội An, những làng ven sông, biển thường các vị thần liên quan đến sông nước như Bà Bô Bô, Bà Phường Chào, Nam Hải Cự Tộc Ngọc Lân Tôn Thần. Hoặc ở những nơi trước đây có gắn bó với rừng như ấp Xuân Mỹ, làng Xuân Lâm thờ Ông Cọp…
          Nếu dựa theo phân cấp bậc thì dưới chế độ phong kiến các vị thần cũng được sắc phong qua các triều đại, các đời vua và các sự kiện trọng đại của triều đình. Tùy theo mức độ mà được phong thượng đẳng thần, trung đẳng thần, tôn thần. Mỹ tự của các thần cũng có sự thay đổi qua các lần được sắc và hình thức biểu hiện trên sắc phong cũng có sự khác nhau qua các triều đại.
          Như vậy, hệ thống thần linh được thờ cúng trong tín ngưỡng dân gian ở Hội An hết sức phong phú, đa dạng và cũng có những nét khu biệt với các địa phương khác, ngoài đặc trưng riêng là các vị thần bản địa như thần Bà Bô Bô còn gọi là Bà Thu Bồn, Bà Mường Chào, một số vị thần tiếp thu từ Chàm, làng Minh Hương thờ Lý Đại Thành, làng Thanh Châu thờ Trần Chưởng Cơ v.v..., bên cạnh đó ở Hội An còn thờ Đức Thánh Trần, Liễu Hạnh nhưng không phổ biến bằng miền Bắc. Đây cũng là một trong những đặc điểm thể hiện sự giao thoa văn hóa rõ rệt của Hội An với các vùng văn hóa khác nhau, góp phần quan trọng trong việc hình thành văn hóa tín ngưỡng dân gian Hội An.