Cây dừa nước ở Hội An

         Hiện nay, tại Hội An chưa tìm thấy tài liệu nào cho biết dừa nước được trồng từ khi nào, có nguồn gốc ở đâu? Nhưng theo một số người dân lớn tuổi tại địa phương cho biết cây dừa nước ở Hội An có nguồn gốc xuất xứ từ Nam Bộ, do những thương lái ghe bầu tại địa phương mang về trồng ở vùng ngập mặn. Cây dừa trồng đầu tiên tại đây khoảng trên 200 năm. Qua thời gian, cây dừa sinh trưởng phát triển tốt thích nghi với môi trường nước ngập mặn của vùng đất Cẩm Thanh, Cẩm Châu, Cẩm Nam, Cẩm Kim. Ban đầu, dừa nước được một số người dân địa phương trồng từng cụm nhỏ dọc theo các sông, mương, về sau chúng phát triển thành rừng dừa nước bạc ngàn, quanh năm xanh tốt. Hiện nay diện tích cây dừa nước tập trung chủ yếu vẫn ở Cẩm Thanh, với địa danh “Rừng dừa bảy mẫu”, địa phận Cẩm Châu, Cẩm Nam, Cẩm Kim và một số nơi khác thì không nhiều.
 

         Cây dừa nước có phần rễ nằm sâu dưới lớp bùn đất, hệ thống rễ chằng chịt, phần gốc cây cũng ngầm xuống nước, chỉ có phần lá và cuốn hoa mọc lên trên, tàu dừa dài từ 5 đến 7m gồm cuống lá tròn, dài, phần bẹ lá phình to. Hoa cái nở thành chùm, ở đầu cụm hoa hình cầu, hoa đực màu cam hoặc vàng dạng đuôi sóc. Khi hoa thụ phấn, những trái nhỏ ép vào nhau lớn lên thành như hình cầu, đường kính từ 25 đến 30 cm. Mỗi buồng có từ 40 - 60 quả, trong quả có cơm màu trắng, mềm, khi quả già cơm cứng lại. Quả dừa nước già, khô sẽ rụng xuống đất và phân tán theo thủy triều, nhiều quả dừa mọc mầm ngay khi trôi nổi.
 
         Cây dừa nước từ khi trồng đến khi ra hoa tựu quả khoảng 10 năm trở lên. Lúc đầu người ta đem dừa về trồng để chắn sóng, chắn gió nhưng qua thời gian với nhu cầu của cuộc sống, người dân ở Hội An đã biết tận dụng cây dừa để làm vật che nắng, che mưa. Dần dần nghề làm nhà bằng cây dừa nước đã phát triển, chính vì thế cây dừa nước từ lâu đã trở thành nguồn kinh tế chính cho người dân nơi đây. Bên cạnh vật liệu là dừa nước, ở làng quê Cẩm Thanh với nhiều lũy tre làng đây là vật liệu sẵn có tại địa phương, bằng bàn tay khéo léo của người dân địa phương đã biết tận dụng và kết hợp nguồn nguyên liệu sẵn có để tự làm nên những ngôi nhà cho chính gia đình mình, dần dần những hộ dân ở đây hình thành nên phương thức làm nhà bằng tre dừa và từ đó nghề làm tre dừa phát triển cho đến ngày hôm nay. Trải qua năm tháng hình thành và phát triển nghề tranh tre dừa có lúc bấp bênh, mai một bởi sự phát triển của khoa học kỹ thuật nhiều vật liệu mới hình thành với tính năng và sự bền chắc của nó dần thay thế vật liệu làm nhà bằng tre, dừa. Tuy nhiên, trong vài năm trở lại đây kinh tế du lịch phát triển, đặc biệt là du lịch làng quê sinh thái là địa chỉ được nhiều du khách trong và ngoài nước lựa chọn. Với tính năng độc đáo, đẹp, mát mẻ, độ bền tương đối cao, nhà làm bằng tranh tre dừa là lựa chọn hàng đầu cho các villa, khách sạn, khu nghĩ mát, nhà hàng, quán ăn,… trong thời gian gần đây đã kéo nghề tre dừa nước ở Cẩm Thanh và một số địa phương khác trên địa bàn thành phố có cơ hội, điều kiện để khôi phục lại. Ngành nghề truyền thống này cũng là một điểm đến không thể thiếu của du khách mỗi khi đặt chân đến Hội An, tạo điểm tham quan đang được ưa chuộng cho du khách. Không chỉ gói gọn trong địa phương, nhờ tài năng, kỹ thuật làm nhà tre dừa của mình, hiện nay nhiều địa phương, tỉnh thành khác đã đặt hàng làm nhà tre dừa cho các khu du lịch, nhà hàng, khách sạn,… tạo nguồn thu nhập tương đối ổn định cho người dân địa phương và tạo điều kiện cho ngành nghề truyền thống phát triển rộng khắp.                  

         Thông thường, mỗi năm người dân khai thác lá dừa 2 lần vào tháng giêng, tháng hai, ba và tháng tám, chín âm lịch. Khi khai thác người ta đốn các tàu dừa già chừa lại các tàu dừa non để nuôi tàu dừa non phát triển. Thân, phiến lá là nguyên liệu chính để làm tranh lợp nhà, làm phên, bức phong, làm dù che mát… ngoài ra thân, bẹ dừa còn tận dụng làm củi đốt. Quả dừa khi cơm vừa sít ăn rất ngon, mềm, nước có vị ngọt nhẹ, có thể chế biến món chè dừa. Ngoài ra, theo Đông y, trái dừa nước có công dụng tương đương dừa gáo, giúp tăng cường khí lực, tươi nhuận nhan sắc, giải nhiệt.
 
         Cùng với sự phát triển của Rừng dừa Bảy Mẫu, hệ sinh thái rừng ngập mặn ở Cẩm Thanh là môi trường thuận lợi cho nhiều loài thủy sản vùng cửa sông ven biển sinh sản và phát triển, đồng thời đây cũng là nơi ngăn gió, trốn bão an toàn cho các tàu thuyền của ngư dân trong vùng. Bằng sự tái tạo của tự nhiên, sự quan tâm phục hồi của cư dân địa phương, theo thời gian rừng dừa đã phát triển trù phú, tươi mát, trong lành của vùng sông nước yên bình. Nắm bắt được xu thế phát triển du lịch trong thời gian gần đây, du lịch làng quê sinh thái là lựa chọn của nhiều du khách khi đến Hội An, người dân địa phương đã bắt đầu làm du lịch theo các tour đường làng, đường thủy, chèo thuyền, thúng chai ngắm cảnh dừa nước xanh, tươi mát, thăm làng nghề truyền thống, sản phẩm được làm từ dừa đã để lại cho du khách nhiều trải nghiệm thú vị khi dừng chân tại đây.
          Cây dừa nước đã trở thành tài sản vô giá được người dân địa phương gìn giữ và bảo tồn tốt trong thời gian qua. Hiện nay, xã Cẩm Thanh và một số vùng lân cận cũng đang từng bước đẩy mạnh lợi thế từ sản phẩm này và đây cũng là chiến lược đầu tư lâu dài để phát triển kinh tế, phát triển du lịch nâng cao đời sống của người dân địa phương.
 
 
           Ghi chú: Ảnh chụp: Tác giả: Trần Thị Lệ Xuân