Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An
GIỚI THIỆU VỀ CÁC HỘI QUÁN NGƯỜI HOA Ở HỘI AN
Người Hoa có mặt tại Hội An rất sớm, từ thế kỷ XVII họ đã đến đây buôn bán, lập phố phường để giao thương với cư dân bản địa và thương nhân các nước đến buôn bán tại Hội An.
Trong nhiều thế kỷ sinh sống tại đây, họ đã tạo dựng nhiều công trình kiến trúc có giá trị như nhà ở, nhà thờ tộc, đền miếu, hội quán... Trong số đó, Hội quán được xem là những công trình tiêu biểu nhất về cả kiến trúc lẫn công năng sử dụng. Hội quán được xây dựng với mục đích chính là để làm nơi sinh hoạt của đồng hương, đồng thời là nơi thờ cúng các vị thần bảo trợ và những bậc tiền hiền của từng bang. Hiện nay, trong khu phố cổ Hội An còn 5 hội quán của người Hoa đó là:
Trung Hoa Hội Quán: còn gọi là Dương Thương Hội quán, Chùa Bà, Chùa Ngũ Bang, trường Lễ Nghĩa,...
Hội quán toạ lạc ngay tại trung tâm khu phố cổ Hội An, được xây dựng vào khoảng năm 1741 và đã trải qua nhiều lần trùng tu nhưng cơ bản vẫn giữ nguyên gốc theo lối kiến trúc nguyên thuỷ ban đầu. Hội quán Trung Hoa được xây dựng theo hình chữ “Quốc”, gồm nhà tiền điện, chánh điện, tả vu và hữu vu. Tiền điện được tạo dựng gồm 3 gian với nhiều cột gỗ cao to, từơng lắp bằng các mảng đá lớn được vận chuyển từ Trung Quốc sang. Hệ kèo là vì chồng rường giả thủ được chạm trổ tinh vi, sắc xảo, các đầu dư của kèo được chạm trổ hình đầu rồng. Tiếp sau tiền điện là khoảng sân rộng được lát đá và trang trí nhiều cây cảnh, hoa lá. Phía Đông và Tây của sân có hai dãy nhà dài là tả vu và hữu vu. Chính điện được nôí với nhà tiền điện bởi tả vu và hữu vu. Kết cấu bên trong của chánh điện chủ yếu là khung gỗ với hệ thống cột kèo cao to, sơn son tráng lệ. Vì kèo được tạo theo kiểu chồng rường, chạm trổ đơn giản thanh thoát. Gian giữa là khám thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu vị nữ thần hộ biển theo quan niệm của người Hoa. Hai gian bên thờ Tài Bạch Tinh Quân và Quan Âm Bồ Tát. Ngoài ra, trong hội quán còn thờ hai thần Thiên Lý Nhãn, Thuận Phong Nhĩ và mô hình thuyền buồm, đây là mẫu thuyền ngày xưa được người Hoa sử dụng làm phương tiện hàng hải giao thương buôn bán.
Hội quán Trung Hoa là nơi sinh hoạt tín ngưỡng và hội họp đồng hương chung của cả 5 bang Phúc Kiến, Triều Châu, Gia ứng, Hải Nam và Quảng Đông.
Phước Kiến Hội Quán: còn gọi là chùa Phúc Kiến được khởi dựng vào khoảng năm 1757. Hội quán toạ lạc trên khoảng đất rộng kéo dài từ đường Trần Phú đến đường Phan Chu Trinh. Hội quán được kiến trúc theo hình chữ Tam. Cổng ngoài bằng bê tông cốt thép, xi măng đúc liền một khối. Qua một số bậc cấp thì lên đến sân trước tam quan, tam quan là dãy tường dài, giữa có ba lối đi, hai dãy tường bên đắp nổi hình cửu long mô phỏng theo cửu long bích ở Bắc Kinh. Sau tam quan là khoảng sân rộng dùng để đặt chậu cảnh, hồ nuôi cá.
Khu vực chính bao gồm tiền điện, nhà Đông Tây, chính điện và hậu điện theo kiểu nội công ngoại quốc. Cấu trúc kèo tiền điện dạng chồng rường giả thủ, kết cấu chồng đấu con sơn chạm trổ tinh vi, đẹp mắt. Đặc biệt là các bức giả màn được chạm lộng theo hình chim, cây, hoa, lá xếp chồng ẩn hiện. Sau tiền điện là sân trời có mái che lợp ngói vảy cá, hai bên là nhà giải vũ chạy dài ra đến hậu điện. Chính điện rộng lớn với hệ cột kèo bằng gỗ quy mô sơn son, mái lợp ngói ống, bờ nóc trang trí đồ án lưỡng long triều dương và nhiều tượng người, tượng thú rất có giá trị về mặt tạo hình dân gian. Trong chính điện thờ tượng Thiên hậu Thánh mẫu, tương truyền đây là vị thánh có công cứu giúp những người bị nạn trên biển nên được đại đa số người Hoa thờ cúng. Trước tượng Thiên hậu Thánh mẫu bày hai hàng lỗ bộ bát bửu, bên trái đặt mô hình thuyền buồm. Đây là mẫu hình thuyền của thương nhân người Hoa từng sử dụng để vượt biển buôn bán. Hậu điện cũng được xây dựng quy mô với hệ cột tròn to lớn liên kết bởi các vì chồng rường giả thủ, các khám thờ được chạm trổ cầu kỳ, sơn son thếp vàng. Gian giữa hậu điện thờ Lục tánh Vương gia. Gian phía Đông thờ ba bà chúa Sanh Thai và 12 Bà Mụ, gian phía Tây thờ Tài Bạch Tinh quân.
Hàng năm vào dịp 16 tháng 2 AL, hội quan tổ chức lễ giỗ tổ tiền hiền rất linh đình. Đây là dịp tưởng nhớ công cao đức dày của các bậc tổ tiên đồng thời cũng là dịp gặp mặt của đồng hương kiều dân gốc Phúc Kiến ở Hội An nói riêng, miền Trung nói chung.
Triều Châu Hội Quán: Còn gọi là chùa Triều Châu, chùa Âm Bổn, chùa Ông Bổn, được khởi dựng vào khoảng năm 1845 và được trùng tu vào các năm 1887, 7970... Hội quán này được xây dựng theo lối kiến trúc nội công ngọai quốc, mặt quay theo hướng Nam - Tây Nam. Phần trước hội quán là nhà tiền điện được làm chủ yếu bằng gỗ và đá. Mặt tiền được lắp dựng bằng nhiều mảng đá lớn có chạm trổ nhiều đồ án trang trí như: lý ngư hoá long, long mã, hồ điệp, tứ linh, hoa điểu... Nội thất tiền điện được kiến trúc theo kiểu chồng rường, thân các vì kèo chạm trổ hết sức tinh vi, lộng lẫy. Ngoài ra, bên các rường chính còn gắn nhiều mảng chạm lộng, chạm lủng theo các môtíp bức bình phong, long mã, chim muông... Bờ nóc, bờ hồi được tạo dáng cong vuốt, mền mại với kết cấu đa tầng, khoảng cách giữa các tầng đắp nổi nhiều hình hoa điểu, nhân vật.
Chính điện rộng lớn gồm 3 gian, kết cấu chủ yếu là các cột gỗ to và các vì chồng rường giả thủ đặt trưng. Đặc biệt, các con ke trang trí được điêu khắc thành các hình thân rồng đầu cá, rồng dây, long mã... Các cánh cửa chính đều được làm bằng gỗ, chạm trổ nhiều đồ án cát tường như: thái bình hữu tượng, thái sư thiếu sư, sư tử hý tiền... Gian giữa chính điện có khám thờ chạm trổ lộng lẫy thờ tượng Phục Ba tướng quân, hai gian bên thờ Tài Bạch tinh quân và Phước Đức chánh thần. Nối liền giữa nhà tiền điện với chánh điện là tả vu và hữu vu, nơi đây dùng để tiếp khách, chuẩn bị phẩm vật để hiến cúng trong các dịp đại lễ của hội quán. Hàng năm, vào dịp tết Nguyên tiêu (rằm tháng giêng), hội quán đều tổ chức lễ cầu phước và cúng giỗ tiền hiền.
Quỳnh Phủ Hội Quán: Còn gọi là hội quán Hải Nam, chùa Hải Nam. Theo các tài liệu hiện còn lưu giữ tại hội quán cho biết công trình này được xây dựng vào khoảng năm 1875 và đại trùng tu vào năm 1931.
Những vị chủ thần thờ trong hội quán có liên quan đến sự cố trên biển của 108 vị thương nhân người Hỉa Nam. Theo thần tích hiện lưu giữ tại chùa cho biết vào thời nhà Nguyễn có một 108 thuỷ thủ người Hải Nam đi buôn gặp gió tấp thuyền vào lánh nạn tại cửa biển Thị Nại - Quy Nhơn, bị quan quân nhà Nguyễn tưởng nhầm là tàu của giặc cướp nên đã nã đại bác bắn chìm thuyền, 108 người tử nạn oan uổng. Sau khi điều tra rõ sự tình, vua Tự Đức sắc phong họ là “Nghĩa Liệt Chiêu ứng”, cho phép xây đền thờ cúng để an ủi linh hồn. Hội quán Hải Nam được kiến trúc theo hình chữ quốc với quy mô rộng lớn gồm Nhà tiền điện, chính điện và 2 nhà Đông, Tây lang. Chính điện được tạo dựng khá quy mô với các hàng cột lớn đứng trên những chân tảng bằng đá cẩm thạch; các vì chồng rường đồ sộ liên kết các hàng cột với nhau tạo thành khung chịu lực chắc chắn. Các khám thờ trong chánh điện được điêu khắc tinh vi thể hiện sự tài tình giàu nghệ thuật trong kỹ thuật điêu khắc truyền thống. Đặc biệt, án thờ gian giữa chạm khắc nổi, mạ vàng cảnh sinh hoạt tam giới “trời, đất, thuỷ cung” hết sức lộng lẫy, uy nghi.
Hàng năm, vào dịp rằm tháng 6, người Hải Nam tổ chức vía 108 vị Nghĩa Liệt Chiêu ứng và cúng giỗ tiền hiền. Lễ cúng được tổ chức linh đình với sự tham gia của Hoa Kiều bang Hải Nam ở Hội An và nhiều nơi khác như: Tam Kỳ, Đà Nẵng, Huế...
Hội quán Quảng Triệu: còn gọi là Hội quán Quảng Đông, chùa Quảng Triệu. Hội quán nằm phía cực Tây của đường Trần Phú, cạnh phía Đông Bắc Chùa Cầu. Đây là hội quán có niên đại xây dựng muộn khoảng cuối thế kỷ thứ 19, tuy nhiên hội quán được tạo dựng khá công phu độc đáo. Toàn bộ công trình được kiến trúc theo kiểu hình chữ quốc trên một nền đất rộng, cao ráo. Nhà tiền điện khá quy mô với các mảng tường được lắp dựng bằng đá, hệ cột kèo cao to, chạm trổ tinh xảo, lộng lẫy, mái tạo dáng cong vuốt, nhiều tầng, khoảng cách giữa các tầng gắn nhiều tượng người, tượng thú theo các điển tích xưa. Chính điện rộng lớn khoáng đãng với hệ cột kèo đồ sộ được liên kết bởi các vì chồng rường vững chắc. Điện chia làm 3 gian, gian giữa thờ Quan Công và ngựa Bạch, Xích thố; Hai gian còn lại thờ Tài Bạch tinh quân và Phước Đức Chánh thần. Ngoài ra ở hai phía Đông Tây còn có tả, hữu vu được tạo dựng đơn giản để nối giữa nhà tiền điện với chánh điện. Khoảng giữa sân có hồ nước lớn đắp nổi hình rồng uốn lượn uyển chuyển theo tích “lý ngư hoá long”.
Hàng năm, vào dịp rằm tháng giêng, hội quán tổ chức lễ hội Nguyên tiêu, cúng giỗ tiền hiền. Lễ hội này diễn ra sôi nổi với các nghi thức tế lễ truyền thống, đãi tiệc mừng hội ngộ đồng hương và cầu chúc đầu năm gặp vận may, phát tài, phát lộc.
Các hội quán người Hoa là những công trình kiến trúc tiêu biểu, độc đáo. Các lễ hội, phong tục tập quán của người Hoa... cũng đã góp phần làm đa dạng phong phú loại hình văn hoá ở di sản văn hoá Hội An. Ngoài ra trong các di tích còn lưu giữ khá nhiều hiện vật, tài liệu quý giá giúp cho những người nghiên cứu có điều kiện nghiên cứu về quá trình di nhập cư, sinh hoạt thương mại của người Hoa ở nhiều thế kỷ trước.
Trung Hoa Hội Quán: còn gọi là Dương Thương Hội quán, Chùa Bà, Chùa Ngũ Bang, trường Lễ Nghĩa,...
Hội quán toạ lạc ngay tại trung tâm khu phố cổ Hội An, được xây dựng vào khoảng năm 1741 và đã trải qua nhiều lần trùng tu nhưng cơ bản vẫn giữ nguyên gốc theo lối kiến trúc nguyên thuỷ ban đầu. Hội quán Trung Hoa được xây dựng theo hình chữ “Quốc”, gồm nhà tiền điện, chánh điện, tả vu và hữu vu. Tiền điện được tạo dựng gồm 3 gian với nhiều cột gỗ cao to, từơng lắp bằng các mảng đá lớn được vận chuyển từ Trung Quốc sang. Hệ kèo là vì chồng rường giả thủ được chạm trổ tinh vi, sắc xảo, các đầu dư của kèo được chạm trổ hình đầu rồng. Tiếp sau tiền điện là khoảng sân rộng được lát đá và trang trí nhiều cây cảnh, hoa lá. Phía Đông và Tây của sân có hai dãy nhà dài là tả vu và hữu vu. Chính điện được nôí với nhà tiền điện bởi tả vu và hữu vu. Kết cấu bên trong của chánh điện chủ yếu là khung gỗ với hệ thống cột kèo cao to, sơn son tráng lệ. Vì kèo được tạo theo kiểu chồng rường, chạm trổ đơn giản thanh thoát. Gian giữa là khám thờ Thiên Hậu Thánh Mẫu vị nữ thần hộ biển theo quan niệm của người Hoa. Hai gian bên thờ Tài Bạch Tinh Quân và Quan Âm Bồ Tát. Ngoài ra, trong hội quán còn thờ hai thần Thiên Lý Nhãn, Thuận Phong Nhĩ và mô hình thuyền buồm, đây là mẫu thuyền ngày xưa được người Hoa sử dụng làm phương tiện hàng hải giao thương buôn bán.
Hội quán Trung Hoa là nơi sinh hoạt tín ngưỡng và hội họp đồng hương chung của cả 5 bang Phúc Kiến, Triều Châu, Gia ứng, Hải Nam và Quảng Đông.
Phước Kiến Hội Quán: còn gọi là chùa Phúc Kiến được khởi dựng vào khoảng năm 1757. Hội quán toạ lạc trên khoảng đất rộng kéo dài từ đường Trần Phú đến đường Phan Chu Trinh. Hội quán được kiến trúc theo hình chữ Tam. Cổng ngoài bằng bê tông cốt thép, xi măng đúc liền một khối. Qua một số bậc cấp thì lên đến sân trước tam quan, tam quan là dãy tường dài, giữa có ba lối đi, hai dãy tường bên đắp nổi hình cửu long mô phỏng theo cửu long bích ở Bắc Kinh. Sau tam quan là khoảng sân rộng dùng để đặt chậu cảnh, hồ nuôi cá.
Khu vực chính bao gồm tiền điện, nhà Đông Tây, chính điện và hậu điện theo kiểu nội công ngoại quốc. Cấu trúc kèo tiền điện dạng chồng rường giả thủ, kết cấu chồng đấu con sơn chạm trổ tinh vi, đẹp mắt. Đặc biệt là các bức giả màn được chạm lộng theo hình chim, cây, hoa, lá xếp chồng ẩn hiện. Sau tiền điện là sân trời có mái che lợp ngói vảy cá, hai bên là nhà giải vũ chạy dài ra đến hậu điện. Chính điện rộng lớn với hệ cột kèo bằng gỗ quy mô sơn son, mái lợp ngói ống, bờ nóc trang trí đồ án lưỡng long triều dương và nhiều tượng người, tượng thú rất có giá trị về mặt tạo hình dân gian. Trong chính điện thờ tượng Thiên hậu Thánh mẫu, tương truyền đây là vị thánh có công cứu giúp những người bị nạn trên biển nên được đại đa số người Hoa thờ cúng. Trước tượng Thiên hậu Thánh mẫu bày hai hàng lỗ bộ bát bửu, bên trái đặt mô hình thuyền buồm. Đây là mẫu hình thuyền của thương nhân người Hoa từng sử dụng để vượt biển buôn bán. Hậu điện cũng được xây dựng quy mô với hệ cột tròn to lớn liên kết bởi các vì chồng rường giả thủ, các khám thờ được chạm trổ cầu kỳ, sơn son thếp vàng. Gian giữa hậu điện thờ Lục tánh Vương gia. Gian phía Đông thờ ba bà chúa Sanh Thai và 12 Bà Mụ, gian phía Tây thờ Tài Bạch Tinh quân.
Hàng năm vào dịp 16 tháng 2 AL, hội quan tổ chức lễ giỗ tổ tiền hiền rất linh đình. Đây là dịp tưởng nhớ công cao đức dày của các bậc tổ tiên đồng thời cũng là dịp gặp mặt của đồng hương kiều dân gốc Phúc Kiến ở Hội An nói riêng, miền Trung nói chung.
Triều Châu Hội Quán: Còn gọi là chùa Triều Châu, chùa Âm Bổn, chùa Ông Bổn, được khởi dựng vào khoảng năm 1845 và được trùng tu vào các năm 1887, 7970... Hội quán này được xây dựng theo lối kiến trúc nội công ngọai quốc, mặt quay theo hướng Nam - Tây Nam. Phần trước hội quán là nhà tiền điện được làm chủ yếu bằng gỗ và đá. Mặt tiền được lắp dựng bằng nhiều mảng đá lớn có chạm trổ nhiều đồ án trang trí như: lý ngư hoá long, long mã, hồ điệp, tứ linh, hoa điểu... Nội thất tiền điện được kiến trúc theo kiểu chồng rường, thân các vì kèo chạm trổ hết sức tinh vi, lộng lẫy. Ngoài ra, bên các rường chính còn gắn nhiều mảng chạm lộng, chạm lủng theo các môtíp bức bình phong, long mã, chim muông... Bờ nóc, bờ hồi được tạo dáng cong vuốt, mền mại với kết cấu đa tầng, khoảng cách giữa các tầng đắp nổi nhiều hình hoa điểu, nhân vật.
Chính điện rộng lớn gồm 3 gian, kết cấu chủ yếu là các cột gỗ to và các vì chồng rường giả thủ đặt trưng. Đặc biệt, các con ke trang trí được điêu khắc thành các hình thân rồng đầu cá, rồng dây, long mã... Các cánh cửa chính đều được làm bằng gỗ, chạm trổ nhiều đồ án cát tường như: thái bình hữu tượng, thái sư thiếu sư, sư tử hý tiền... Gian giữa chính điện có khám thờ chạm trổ lộng lẫy thờ tượng Phục Ba tướng quân, hai gian bên thờ Tài Bạch tinh quân và Phước Đức chánh thần. Nối liền giữa nhà tiền điện với chánh điện là tả vu và hữu vu, nơi đây dùng để tiếp khách, chuẩn bị phẩm vật để hiến cúng trong các dịp đại lễ của hội quán. Hàng năm, vào dịp tết Nguyên tiêu (rằm tháng giêng), hội quán đều tổ chức lễ cầu phước và cúng giỗ tiền hiền.
Quỳnh Phủ Hội Quán: Còn gọi là hội quán Hải Nam, chùa Hải Nam. Theo các tài liệu hiện còn lưu giữ tại hội quán cho biết công trình này được xây dựng vào khoảng năm 1875 và đại trùng tu vào năm 1931.
Những vị chủ thần thờ trong hội quán có liên quan đến sự cố trên biển của 108 vị thương nhân người Hỉa Nam. Theo thần tích hiện lưu giữ tại chùa cho biết vào thời nhà Nguyễn có một 108 thuỷ thủ người Hải Nam đi buôn gặp gió tấp thuyền vào lánh nạn tại cửa biển Thị Nại - Quy Nhơn, bị quan quân nhà Nguyễn tưởng nhầm là tàu của giặc cướp nên đã nã đại bác bắn chìm thuyền, 108 người tử nạn oan uổng. Sau khi điều tra rõ sự tình, vua Tự Đức sắc phong họ là “Nghĩa Liệt Chiêu ứng”, cho phép xây đền thờ cúng để an ủi linh hồn. Hội quán Hải Nam được kiến trúc theo hình chữ quốc với quy mô rộng lớn gồm Nhà tiền điện, chính điện và 2 nhà Đông, Tây lang. Chính điện được tạo dựng khá quy mô với các hàng cột lớn đứng trên những chân tảng bằng đá cẩm thạch; các vì chồng rường đồ sộ liên kết các hàng cột với nhau tạo thành khung chịu lực chắc chắn. Các khám thờ trong chánh điện được điêu khắc tinh vi thể hiện sự tài tình giàu nghệ thuật trong kỹ thuật điêu khắc truyền thống. Đặc biệt, án thờ gian giữa chạm khắc nổi, mạ vàng cảnh sinh hoạt tam giới “trời, đất, thuỷ cung” hết sức lộng lẫy, uy nghi.
Hàng năm, vào dịp rằm tháng 6, người Hải Nam tổ chức vía 108 vị Nghĩa Liệt Chiêu ứng và cúng giỗ tiền hiền. Lễ cúng được tổ chức linh đình với sự tham gia của Hoa Kiều bang Hải Nam ở Hội An và nhiều nơi khác như: Tam Kỳ, Đà Nẵng, Huế...
Hội quán Quảng Triệu: còn gọi là Hội quán Quảng Đông, chùa Quảng Triệu. Hội quán nằm phía cực Tây của đường Trần Phú, cạnh phía Đông Bắc Chùa Cầu. Đây là hội quán có niên đại xây dựng muộn khoảng cuối thế kỷ thứ 19, tuy nhiên hội quán được tạo dựng khá công phu độc đáo. Toàn bộ công trình được kiến trúc theo kiểu hình chữ quốc trên một nền đất rộng, cao ráo. Nhà tiền điện khá quy mô với các mảng tường được lắp dựng bằng đá, hệ cột kèo cao to, chạm trổ tinh xảo, lộng lẫy, mái tạo dáng cong vuốt, nhiều tầng, khoảng cách giữa các tầng gắn nhiều tượng người, tượng thú theo các điển tích xưa. Chính điện rộng lớn khoáng đãng với hệ cột kèo đồ sộ được liên kết bởi các vì chồng rường vững chắc. Điện chia làm 3 gian, gian giữa thờ Quan Công và ngựa Bạch, Xích thố; Hai gian còn lại thờ Tài Bạch tinh quân và Phước Đức Chánh thần. Ngoài ra ở hai phía Đông Tây còn có tả, hữu vu được tạo dựng đơn giản để nối giữa nhà tiền điện với chánh điện. Khoảng giữa sân có hồ nước lớn đắp nổi hình rồng uốn lượn uyển chuyển theo tích “lý ngư hoá long”.
Hàng năm, vào dịp rằm tháng giêng, hội quán tổ chức lễ hội Nguyên tiêu, cúng giỗ tiền hiền. Lễ hội này diễn ra sôi nổi với các nghi thức tế lễ truyền thống, đãi tiệc mừng hội ngộ đồng hương và cầu chúc đầu năm gặp vận may, phát tài, phát lộc.
Các hội quán người Hoa là những công trình kiến trúc tiêu biểu, độc đáo. Các lễ hội, phong tục tập quán của người Hoa... cũng đã góp phần làm đa dạng phong phú loại hình văn hoá ở di sản văn hoá Hội An. Ngoài ra trong các di tích còn lưu giữ khá nhiều hiện vật, tài liệu quý giá giúp cho những người nghiên cứu có điều kiện nghiên cứu về quá trình di nhập cư, sinh hoạt thương mại của người Hoa ở nhiều thế kỷ trước.
Tác giả: Tống Quốc Hưng
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
