Lễ cúng cầu an và cúng đất ở Hội An

          Về lễ cúng cầu an còn gọi là lễ kỳ yên. Lễ này, theo câu chữ người xưa gọi là “Xuân thủ kỳ an” - tức Xuân cúng cầu an. Lễ cúng được tổ chức tại các đình làng hoặc từ đường của làng, với mục đích chung nhất là cầu cho mưa thuận, gió hòa, dân tình yên ổn, làm ăn khấm khá, tránh được thiên tai, dịch bệnh và nó mang tính cộng đồng rất cao, phổ biến hầu hết trong cộng đồng cư dân người Việt ở Hội An dù sinh sống bằng bất cứ nghề gì. Đối tượng được dân làng dâng tế, cầu xin, nhờ vả, đó là Thần Thành Hoàng cùng các chư thần của làng, các vị tiền hiền khai khẩn, hậu hiền khai cơ đang được dân làng tín ngưỡng, thờ tự tại đình làng và từ đường của làng. Đến kỳ hạn, các cụ cao niên cùng hội họp, bầu ra ban tế lễ gồm chánh bái, tả hữu phân hiến, người xướng, người đọc văn, đội gia lễ và ban lo trang hoàng, lễ vật, nấu nướng để dâng cúng... Còn bà con trong làng tham gia đóng góp kinh phí, lễ vật để hiến cúng, các tộc họ huy động con cháu tham gia vệ sinh, trang hoàng đình, miếu, lăng...

          Lễ cúng được diễn ra trong hai ngày. Ngày thứ nhất gọi là lễ túc - làm lễ cáo yết để báo cáo, mời thỉnh các chư thần. Vào ngày này, người dân phải tiến hành nghi lễ khiêng kiệu đi nghinh thần, kiệu thần lần lượt đi qua các nơi có thờ tự của làng để mời/thỉnh chư thần - thánh hay tiền - hậu hiền của làng về hưởng tế. Các làng lớn thường có một ngôi đình thờ thần Thành hoàng, các chư thần, một ngôi từ đường của làng thờ Tiền - hậu hiền và nhiều miếu thờ thần, do đó việc cúng tế này được chia luân phiên tổ chức, vì vậy phải tổ chức “nghinh thần”. Đồng thời có một số làng cùng với nghi lễ khiêng kiệu nghinh thần còn có khiêng kiệu đi thỉnh sắc được cất giữ cẩn thận tại nhà/từ đường của một người có chức sắc trong làng, nơi đảm bảo an toàn. Ngày thứ hai là ngày tế lễ chính. Lễ vật dâng cúng bao gồm các loại bánh trái, hoa quả, gà luộc cả con, đầu lợn, rượu, trà, xôi, cơm, trầu cau, hương đèn, vàng bạc, giấy tiền... Tất cả được dân làng dâng lên với tấm lòng thành kính của mình. Khi tiến hành lễ chính, thường có một ông chánh tế đứng ở giữa, hai ông phụ tế ở hai gian tả, hữu, bên cạnh ông chánh tế còn có ông Đông xướng, Tây xướng. Ngoài ra còn có một số lễ sinh, người đọc văn tế và một ban nhạc lễ... Toàn thể dân làng đều tham gia dự lễ tế. Sau khi đã chuẩn bị xong, không khí buổi hành lễ rất trang nghiêm, long trọng, chủ lễ đốt hương, cắm vào bát hương trên các hương án, bàn thờ... thì buổi lễ tế được bắt đầu. Nghi thức của lễ tế này diễn ra theo lệnh hô của người xướng, thông thường lễ chính gồm 3 phần gồm sơ hiến lễ, á hiến lễ và chung hiến lễ.

          Về lễ cúng đất, đây là một phần nghi lễ không thể thiếu được của cúng cầu an, bởi cúng đất cũng chính là để cầu an (tạ thổ kỳ an - cúng tạ đất đai để cầu an), đất đai yên ổn mới tránh được bệnh tật, mọi việc làm mới được hanh thông. Theo quan niệm dân gian Hội An, ngoài các vị thần cai quản về đất đai có từ thượng, trung, hạ đẳng thần được nhà nước phong kiến sắc phong thờ trong đình làng thì còn một lực lượng đông đảo rất quan trọng liên quan đến đất đai, đến sự yên ổn, cuộc sống làm ăn của dân làng đó là các vong linh phiêu dạt, không có con cháu thờ tự, các chiến sĩ tử trận, nạn nhân bị ôn dịch, bệnh tật, chiến tranh, thiên tai... đặc biệt có cả nhiều vị thần, cô hồn của người Chăm như : chúa Lồi, chúa Lạc, Chăm, Chợ, Mọi, Rợ, Man, Ri, Mê linh, Khô cốt... mà cần phải cúng cấp thường xuyên, chu đáo, gọi chung là cúng đất. Lễ này phải thiết/đặt bàn ở ngoài sân, xoay theo hướng ngược lại với bàn thờ ở trong đình, gồm 3 bàn hoặc 3 lớp (thượng, trung, hạ). Mỗi bàn đều có hương đèn, hoa quả, cau, trầu, rượu, giấy vàng bạc. Bàn thượng đặt bộ áo thổ thần, vật thực gồm có con gà, xôi, chè. Bàn trung đặt áo bà (2 bộ), 5 bộ áo ngũ phương. Lễ vật có miếng thịt heo luộc, xôi, bộ tam sên và mâm cỗ cúng cơm. Đặc biệt có đĩa rau luộc, chén mắm cái và cá, tôm nướng. Bàn hạ đặt áo giấy, cháo gạo muối, bánh tráng, bột nổ, khoai, đậu nấu... để cúng người Hời, người Mọi. Ngoài ra, người ta còn đặt một cái bè bằng thân cây chuối nhỏ, có cờ đuôi nheo dán bằng giấy cắm trên bè hoặc dán giấy trên sườn bằng nan tre hình Long Chu - Vật làm phương tiện để chuyên chở, tống khứ ôn hoàng, dịch lệ phá hoại dân làng. Bên cạnh đó còn có một bẹ chuối, bẻ cụp lại giả làm các xà lét - hình thức giống đồ vật mang trên vai của người thiểu số. Khi cúng xong, cái bè chuối hoặc long chu được đem thả ra sông, còn cái bẹ chuối thì bỏ đồ cúng mỗi thức một tí rồi đem ra ngã ba, hay ngã tư hoặc ngoài đường treo lên hàng rào. Về cách thức và trình tự cúng tế thì cũng giống như việc cúng các chư thần, bậc tiền - hậu hiền ở trong đình. Cũng có ban tế lễ, ban nhạc, nghi thức xướng tế sơ hiến lễ, á hiến lễ và chung hiến lễ... Tuy nhiên nội dung bài văn tế khác và người ta phải cúng ở ngoài này trước, hoàn tất xong mới cúng tế ở trong nhà. Đồng thời khi cúng tế xong cũng phải nhớ phát lương, tức là lấy gạo, muối, bột nổ vãi tung tóe xuống đất, xung quanh sân rồi đốt văn tế, giấy tiền, vàng bạc, rượu cúng cũng đổ xuống đất.

           Lễ cúng đất còn được xem là một nghi lễ đầu tiên ở hầu hết các lễ cúng tại đình làng, miếu xóm, lăng, tại các nhà thờ tộc họ, chi, phái mỗi khi cúng tế và tại các gia đình vào những ngày giỗ/kỵ, lễ, tết... Tuy nhiên, tùy vào tính chất, mức độ của từng lễ cúng mà lễ vật, quy mô lễ cúng đất có khác nhau. Nhưng quan trọng hơn cả và quy mô nhất vẫn là lễ cúng đất vào dịp mùa xuân vào đầu năm mới.