Lễ cúng tổ nghề mộc Kim Bồng

                                                                                                                  " Phú Bông dệt lụa dệt sa
                                                                                                                  Kim Bồng  thợ mộc, Ô Gia thợ rừng"

     Thật vậy, với bàn tay tài hoa, thợ mộc Kim Bồng không chỉ góp công xây dựng nên những công trình kiến trúc gỗ Hội An mà còn góp phần xây dựng cung điện triều Nguyễn, lăng tẩm một số vua triều Nguyễn ở Huế, đóng nhiều ghe bầu đi biển, tạo tác nhiều hàng mộc mỹ nghệ lộng lẫy. Do vậy, đã có nhiều thợ mộc Kim Bồng tay nghề cao được triều đình phong Bát, Cửu phẩm, phong hàm tượng mục. Hiện nay, các thợ mộc Kim Bồng đang đóng góp đáng kể vào sự nghiệp tu bổ di tích kiến trúc cổ Hội An.
Làng mộc Kim hiện nay là một trong những làng nghề lớn còn bảo tồn nhiều sinh hoạt văn hoá truyền thống trong đó có lễ tế Tổ nghề mộc vào ngày mồng 6 tháng Giêng âm lịch hàng năm tại Đình tiền hiền Kim Bồng, thôn Phước Thắng, xã Cẩm Kim. Đình tiền hiền là công trình kiến trúc nghệ thuật do chính các thợ mộc Kim Bồng xây dựng nên vào đầu thế kỷ XIX để thờ Tổ nghề mộc và các vị tiền hiền của làng.

     Nghề mộc Kim Bồng phát triển qua nhiều thế kỷ, thợ mộc không chỉ làm nghề ở Hội An mà còn đi khắp miền Nam Trung bộ, Huế, thành phố Hồ Chí Minh và mỗi năm về ăn Tết xong lại đi nên từ xa xưa ngày mồng 6 tháng Giêng được chọn làm ngày tế Tổ, tế xuân tại làng, sớm hơn so với các làng khác, phù hợp đặc điểm nghề nghiệp của làng.
Để chuẩn bị cho lễ tế Tổ, những ngày cuối năm trước, các bô lão trong làng đã nhóm họp, chọn người làm chánh tế, phụ tế (tả hữu phân hiến) cũng như phân công phụ nữ, trai tráng trong làng lo công tác hậu cần chu đáo để lễ tế được diễn ra tốt đẹp.

   Đến ngày mồng 6 tháng Giêng, từ lúc sương xuân đang còn lan phủ làng quê Kim Bồng thì mọi người đã có mặt tại đình làng để chuẩn bị lễ vật, sắp đặt lễ vật lên các hương án. Trong lúc đó, vị chánh tế, các vị tả hữu phân hiến trong lễ phục truyền thống áo dài khăn đóng đi kiểm tra, đôn đốc mọi người lo hoàn tất công việc chuẩn bị. Ban nhạc lễ gồm trống, đờn cò, mõ, xập xoã cũng trong tư thế sẵn sàng phục vụ lễ.
     Vào khoảng 9 giờ, sự chuẩn bị đã xong, bà con đến dự lễ đông đủ và cũng là giờ tốt vì lúc này thuỷ triều đang dâng nên lễ tế được bắt đầu tại hương án tế cáo trời đất, âm linh ở bên trong bình phong của sân đình. Bàn cúng trời đất được đặt cao hơn, ngoài lễ vật chung là hương đèn hoa quả, tràu, thuốc, trà rượu, lễ vật đặc biệt gồm có đầu heo, gà luộc nguyên con, giấy tiền vàng bạc và bản văn tế. Bàn cúng âm linh đặt thấp hơn một chút, bên cạnh các lễ vật thông thường như vừa nêu ở trên và còn có đặt một đĩa cháo loãng, cùng nhiều muỗng, có xôi, chè, một mâm giấy tiền vàng bạc, áo giấy, bánh ngũ sắc, gạo muối, hạt não để cúng riêng cho âm linh. Đặc biệt tại hương án còn có một đĩa rau lang luộc, một chén mắm cái để cúng chúa Chàm. Lễ tế diễn ra theo trình tự 3 tuần Sơ, Á, Chung hiến lễ, mở đầu đầu lễ trống chiêng được gióng ba hồi dài, nhạc lễ được tấu lên, vị chánh tế sau khi làm nghi thức kiểm tra lễ vật (cửu soát lễ vật); rửa, lau tay (quán tẩy, thế cân) thì đến đứng trước hương án, đèn hương được thắp lên, trà rượu đầy ly, chánh tế dâng hương cáo lễ và quỳ lạy, kết thúc phần sơ lễ. Đến phần á hiến lễ (phần quan trọng nhất), trà rượu được rót tiếp, các vị chánh tế lại quỳ trước bàn thờ thỉnh văn tế xuống để xướng văn tế. Văn tế do người xướng lễ đọc. Nội dung là nhân ngày xuân đầu năm bà con làm lễ tế xuân, giỗ Tổ nghề, nay xin lễ vật cáo yết trời đất, cung thỉnh các vị thần, mời các vị âm linh dự hưởng, chứng giám và cầu mong các vị phù hộ cho xóm làng được an bình trong năm mới. Đọc xong văn tế chánh tế quỳ thi lễ, làm thủ tục hoá vàng, vãi gạo muối cho thần linh, âm linh. Mâm giấy tiền cũng được các trai làng đem ra cổng đình đốt cháy rực, tất cả đều thành tro thì các thánh thần và âm linh mới thượng hưởng trọn vẹn. Đồng thời bên trong người xướng hô lễ tất, chuông trống gióng ba hồi dài có lại dùi và nhạc tấu hồi kết, vị chánh tế lạy 3 lạy. Sau đó thì các vị trong ban tế lễ, nhạc lễ, phụ trách chiêng trống lần lượt lạy trước hương án. Lễ tế âm linh kết thúc vào khoảng 10 giờ.

     Nghỉ ngơi trong giây lát, lễ lại được diễn ra trong nội thất đình tiền hiền, đây là lễ tế chính: tế Tổ nghề mộc Kim Bồng. Lễ tế cũng được diễn ra theo tuần tự sơ, á, chung hiến lễ với những nghi thức lễ truyền thống đã nêu ở phần trên do các vị chánh tế, tả hữu phân hiến thi hành trong sự hỗ trợ của người xướng, Ban nhạc lễ, người đánh chiêng trống.  Trong không khí nghi ngút khói hương tràn đầy sự giao cảm giữa con người với thế giới tâm linh, các vị trong ban tế lễ quỳ trước hương án tổ nghề, văn tế được xướng lên tế cáo về sự tri ân đối với các vị thần của nghề nghiệp: Cửu Thiên Huyền nữ (vị thần của của bách nghệ), Lỗ Ban, Lỗ Bốc (hai vị thần tổ của nghề mộc), Lịch đại Tiên sư, các vị tiền hiền của làng đồng thời là tổ nghề mộc của làng và các vị thần cai quản làng xóm là Thanh Hoàng, Thổ địa, Ngũ Hành đã nâng đỡ cho làng mộc Kim Bồng được phát triển, các thợ mộc vững tay nghề, an toàn trong sản xuất, chế tác. Đồng thời cầu mong các vị thần linh phò trợ cho toàn thể bà con trong làng mộc một năm nhiều việc làm, an toàn, may mắn. Kết thúc lễ tế, người dân trong làng lần lượt qùy lạy, khấn cáo trước án thờ Tổ nghề cầu mong Tổ nghề phù hộ để những dự định tốt đẹp của riêng bản thân được hoàn thành trong năm.
     Cách đây vài chục năm trở về trước, trong lễ tế, ban tế lễ có hát thày (hát văn cúng), múa Lân chào mừng và vào những đêm sau lễ tế Tổ, Ban tổ chức lễ tế còn tổ chức hát bội cho người dân làng Kim Bồng thưởng thức.
Lễ tế là một hoạt động tín ngưỡng đặc trưng, khá qui mô, thu hút được đông bà con làng mộc tham gia thể hiện sự phát triển của làng nghề mộc không chỉ ở qui mô sản xuất mà còn ở những sinh hoạt văn hoá tinh thần. Lễ hội này cũng phản ánh  đặc trưng sự kết hợp cầu an, tế xuân, tế các vị thần cai quản làng xã với Tổ nghề ở một số làng nghề của Hội An. Qua lễ hội này, mính chứng tinh thần tri ân tiền nhân, tôn trọng thế giới tự nhiên trong sản xuất, sinh hoạt của người dân làng mộc, góp phần làm phong phú thêm đời sống sinh hoạt văn hóa tin thần của người dân Hội An. Thiết nghĩ, cần tổ chức cho khách du lịch tham quan nghề mộc Kim Bồng đến tham dự khi lễ này đang diễn ra, nhằm giới thiệu cho du khách thể hiểu biết đầy đủ hơn về hoạt động sản xuất và sinh hoạt văn hóa của người dân làng mộc Kim Bồng.