Đời sống phụ thuộc vào nền kinh tế nông nghiệp sản xuất nhỏ, lạc hậu nên người Quảng Nam thường có khuynh hướng đúc kết những kinh nghiệm thành một thứ cẩm nang sống. Cẩm nang ấy được đem ra ứng dụng để thích nghi với hoàn cảnh, đạt đến thành công. Một người yếu sức khỏe hoặc không thể đi làm ăn xa thì cứ “Gà què ăn quẩn cối xay” là cũng sống được. Một người nông dân nghèo nhất ngày xưa cũng có thể hiểu được câu thành ngữ “Ăn ngày ba bữa, tắm rửa ngày hai lần; lúa tốt nhờ phân, phân nhờ lúa”. Cẩm nang ấy đi vào những hoạt động nhỏ nhặt, đơn giản nhất của đời sống như hoạt động nấu ăn chẳng hạn “Cá sông nướng hiển hiển; cá biển nướng hãm hãm”. “Hiển hiển”có nghĩa là nướng xa lửa một chút; “hãm hãm” có nghĩa là nướng thật gần lửa.

     Đại để, người Quảng Nam có một nền văn hóa ẩm thực bình dân khá khoa học. Nhận định về thức ăn ngon, người Quảng Nam có câu thành ngữ “Ếch tháng ba; gà tháng mười”. Để dạy những cô gái mới lớn biết đi chợ chọn cá biển ngon, người Quảng Nam có câu thành ngữ xếp hạng cá “Cá thu, cá ngứa, cá rựa bình thiên”. Cá thu, cá ngứa là hai loại cá ngon, ít xương và xương mềm, ăn an toàn nhất. Thịt cá rựa ngon, bùi và thơm nhưng ăn cá rựa người ta sợ nhất là xương của nó. Vậy thì đi chợ mua cá rựa phải chọn mua cá rựa bình thiên - nghĩa là cá rựa thật lớn, mới ăn được.
  
      Đất Quảng Nam hình thành trên 500 năm nay, vốn là miền đất mà các cư dân Thanh - Nghệ vào khẩn hoang, lập làng sau cuộc tuần du của vua Lê Thánh Tôn về phương Nam năm 1471. Đó là miền đất bao dung và rộng mở đối với những số phận con người, không phân biệt ai từ đâu đến. Tuy vậy, nếu một ai đó đến ở trong cộng đồng làng xóm của họ mà có những biểu hiện đi ngược lại nếp sống văn hóa thì họ rất bực mình, sẵn sàng phê phán ngay. Thành ngữ được sử dụng trong văn nói giao tiếp thông thường như một cách bình luận thiếu thiện cảm về con người ấy. Phê phán một người không rõ nguồn gốc, quê quán mà có lối sống bê tha hay khinh thường hàng xóm, họ nói “Đồ trôi sông dạt chợ”. Phê phán một người ưa nịnh hót, hết nịnh người này đến nịnh người khác, họ nói “Quân sớm đánh tối đầu”. Phê phán một người chuyên ăn bẩn theo cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng, họ nói “Quân đầu tôm xương cá”. Phê phán những người riết róng trả tiền (công) không sòng phẳng, những người biếng nhác làm công việc chẳng ra gì, họ nói “Làm liền liền trả tiền như c… / Làm như c… thấy mặt đòi tiền”. Trong hai câu thành ngữ này, cái dương vật của người đàn ông được đưa ra ví von với những biểu hiện sai trái, không ra gì.
 

     Việc sử dụng thành ngữ thông tục trong văn nói là một nét văn hóa của người Quảng Nam. Đó là một tác động của trí tuệ bởi có thuộc, có biết mới đem ra dùng; và dùng đúng với hoàn cảnh, không gian. Người nghe nói cũng nhận biết được nội dung của thành ngữ nên mới hiểu rõ ý định người kia muốn nói. Thành ngữ được dùng như một thói quen - tập quán ngôn ngữ. Nó làm cho văn nói bình dân Quảng Nam có tính cách bài bản, chính quy, trí tuệ hơn đúng như câu “Xưa bày nay bắt chước”.

     Ở mặt hình thức, các thành ngữ có tính cách chứng minh cho nội dung cần diễn đạt, rằng ngày xưa tổ phụ của người Quảng Nam từng đúc kết như vậy, phát biểu như vậy. Đi lại con đường tổ phụ đã đi, sống lại không khí tổ phụ đã sống là một thái độ sống văn hóa, biết tôn trọng cội rễ. Trong văn nói, thành ngữ trở thành một thứ “Hũ mắm treo đầu giàn” mà nếu ai lãng quên nó hoặc không biết dùng đến nó thì là một thiếu sót lớn của đời sống.

   Cuộc sống đổi mới, tư duy của người Quảng Nam cũng đổi mới theo. Tiến bộ khoa học - kỹ thuật ngày nay và sự hình thành của những thế hệ người trẻ lên khiến nhiều câu thành ngữ ngày xưa trở nên lạc hậu, phá sản và không được đưa ra dùng trong văn nói. Thí dụ bây giờ không còn người nào dám bảo trẻ con phải dạ khi nghe người lớn… đánh rắm nữa. Bài viết này chỉ nhằm mục đích giới thiệu những cái hay, cái lạ trong những câu thành ngữ của văn nói Quảng Nam. Mong rằng những nhà nghiên cứu văn hóa Quảng Nam, những nhà ngôn ngữ học Quảng Nam mạnh dạn bỏ những câu thành ngữ lạc hậu; giữ lại những câu thành ngữ giàu tính trào phúng và đầy kinh nghiệm dân gian của đất Quảng Nam để làm giàu thêm cho ngôn ngữ nói của dân tộc.