BỐ CHÁNH QUẢNG NAM ĐẶNG HUY TRỨ

Vua lệnh cho quan Ngự sử Lê Hữu Dự đi Quảng Nam cùng Bố chánh Trần Hữu Đạo và Án sát Lê Kiên lo toan cứu dân. Chưa được vài ngày thì sĩ phu tỉnh ấy làm đơn và ủy ông Phan Văn Diên về ngay kinh gặp quan Tham tri Bộ Lại là Phạm Phú Thứ khẩn cầu xin cử tôi hay quan Biện lý Bộ Binh là Nguyễn Văn Tường vào để cứu dân đang gặp tai họa cấp bách như lửa đỏ cháy đến lông mày. Quan Tham tri Phạm Phú Thứ tâu ngay lên. Ngay hôm ấy vua phê: “Đặng Huy Trứ đổi lĩnh chức Bố chánh Quảng Nam. Đi ngay. Khâm thử!” Bố chánh Trần Hữu Đạo theo lệnh vua phải thôi chức và bàn giao cho tôi công việc cứu dân. Giờ Ngọ quan Bộ Lại đưa công văn đến nha. Tôi không kịp sắp xe, vội đến điện cần chánh bái vọng. Vua cho gọi vào Duyệt Thị Đường, ban cho 3 lạng bạc làm tiền đi đường và giục sắm sửa hành lý. Quan thị vệ dục mấy lần. Giờ Thân phải đi ngay, bạn bè trong triều và thân quyến nhiều người không biết”.
Khi vào Quảng Nam ông đã dồn hết tâm huyết và tài năng để giúp nhân dân Quảng Nam vượt qua giai đoạn khó khăn về kinh tế. Sau khi đã giải quyết công việc ở Quảng Nam ổn thỏa, ông dâng sớ xin về triều tâu rằng: “nay đời sống của nhân dân đã hơi thư, thần khẩn thiết ngữa trông Bệ hạ chuẩn y cho thần trở về hàm biện lý ở Kinh như trước để được theo gót đình thần ngày đêm chầu chực bên long nhan mà học hỏi chính sự”.
Sau này tuy không làm quan ở Quảng Nam nữa nhưng ông vẫn luôn quan tâm đến cuộc sống, cũng như tình hình kinh tế của nhân dân Hội An, Quảng Nam. Khi ông đang ở Bắc Hà thì văn miếu Minh Hương được xây dựng xong, xã Minh Hương cử ông tú tài Trương Hoài Ban ra Bắc Hà xin lời văn của ông để khắc bia. Hiện nay ở văn miếu Minh Hương còn lưu lại văn bia này và một tấm hoành phi đề tên Đặng Huy Trứ tặng văn miếu Minh Hương.
Đặng Huy Trứ mất ở Hòa Bình ngày 25 tháng 6 năm Giáp Tuất (1874). Vua bèn sắc hạ cho các quan từ tứ phẩm trở lên phải để tang 3 ngày làm lễ quốc điếu. Đương thời cụ được giới sĩ phu Việt Nam và Trung Quốc ca ngợi tài năng và phẩm hạnh. Nguyễn Văn Siêu xem Cụ là bạn “băng tuyết”, Tùng Thiện vương thì “vô hạn nhớ hương thơm”. Sĩ phu Trung Quốc Vương Phúc Thuận viết: “Hoàng Trung chí khí vượt mây ngàn”, tiến sĩ Cao Tử Đăng: “Văn chương bậc lớn lưu thiên cổ, Đệ nhất nhân tài rạng nước Nam”.