TRUNG TÂM BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA THẾ GIỚI HỘI AN
Hai năm gia nhập mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO
Nhiều thế kỷ trước, Hội An đã từng là nơi những con tàu vượt biển cập bến, nơi những nền văn hóa gặp gỡ và giao thoa tạo nên một thương cảng quốc tế sầm uất. Hiện nay, trong vai trò là Thành phố Sáng tạo được UNESCO công nhận, Hội An một lần nữa bước lên hành trình hội nhập mới, với động lực không còn là gấm vóc, hồ tiêu hay tơ lụa như xưa mà là tri thức, văn hóa và sức mạnh sáng tạo của cộng đồng.
Hội thảo quốc tế Tham vấn xây dựng hồ sơ Thành phố Hội An gia nhập mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Ảnh: Trung tâm Bảo tồn DSVHTG Hội An
Đô thị Di sản văn hóa thế giới Hội An sở hữu lịch sử lâu đời, hệ thống tài nguyên văn hóa phong phú, đa dạng về loại hình và có giá trị cao trên nhiều phương diện. Những di sản vật thể và phi vật thể đặc sắc đã trở thành nguồn lực vô giá, là nền tảng để Hội An phát huy nội sinh văn hóa phục vụ mục tiêu sáng tạo và đổi mới, đồng thời góp phần quảng bá hình ảnh điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch và văn hóa toàn cầu. Từ tiềm năng và lợi thế được bồi đắp qua nhiều thế kỷ, Hội An xác định phát triển các ngành công nghiệp văn hoá sáng tạo là động lực quan trọng cho sự phát triển đô thị bền vững. Trên cơ sở đó, Hội An đã xây dựng hồ sơ tham gia Mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO ở lĩnh vực Thủ công và Nghệ thuật dân gian với cam kết tăng cường hợp tác, chia sẻ tri thức và kinh nghiệm cùng các thành viên trong mạng lưới quốc tế. Những nỗ lực của chính quyền và cộng đồng trong bảo tồn, phát huy giá trị di sản gắn với sáng tạo đã được ghi nhận bằng việc UNESCO công nhận Hội An là Thành phố Sáng tạo vào năm 2023. Đó là dấu ấn quan trọng khẳng định vị thế đặc biệt của Hội An - một đô thị di sản luôn biết nuôi dưỡng bản sắc bằng tư duy sáng tạo. Kỷ niệm hai năm được vinh danh trong Mạng lưới Thành phố Sáng tạo (31/10/2023 - 2025), Hội An bước vào giai đoạn phát triển mới đầy kỳ vọng: tiếp tục gìn giữ giá trị truyền thống, đồng thời mở rộng không gian giao lưu quốc tế bằng ngôn ngữ sáng tạo và cảm hứng. Từ thương cảng quốc tế sầm uất thế kỷ XVI - XVII đến đô thị di sản - thành phố sáng tạo hôm nay, Hội An luôn giữ vững mạch sống bền bỉ của một cộng đồng văn hóa, nơi quá khứ và hiện tại kết nối để kiến tạo tương lai.
Trong hai năm qua, Hội An đã khẳng định vai trò là một thành viên chủ động và trách nhiệm, tích cực tham dự các hoạt động chung của Mạng lưới và tiểu mạng lưới chuyên ngành. Tham gia các cuộc họp Tiểu Mạng lưới Thủ công và Nghệ thuật dân gian tại thành phố Ballarat (Úc, 2024) và Al-Ahsa (Ả Rập Xê Út, 2025); tham dự Hội nghị thường niên của Mạng lưới tổ chức tại Braga (Bồ Đào Nha, 2024). Đây là những cơ hội quan trọng để Hội An học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong phát triển văn hóa sáng tạo, đồng thời quảng bá hình ảnh văn hóa - du lịch đến bạn bè thế giới. Cùng với đó, Hội An tích cực tham gia các diễn đàn trực tuyến chuyên môn, thực hiện nhiều tin bài giới thiệu về thành phố trên các kênh truyền thông của Mạng lưới. Việc duy trì tương tác và chia sẻ thông tin đã cho thấy hình ảnh một Hội An cởi mở trong hợp tác và năng động trong hội nhập quốc tế. Đồng thời, thực hiện nhiều nhiệm vụ, giải pháp để đạt được các mục tiêu đề ra tại Hồ sơ ứng cử, gồm: Ban hành Đề án Xây dựng Hội An - Thành phố sáng tạo giai đoạn 2024 - 2027, định hướng đến năm 2030; Triển khai thực hiện tốt các sáng kiến cấp địa phương như Dự án “Mộc Kim Bồng - Khơi nguồn sáng tạo”, Dự án Ươm mầm tài năng sáng tạo trẻ và Dự án Hội An - Sáng tạo trong Không gian Kỹ thuật số đã đạt được kết quả cũng như yêu cầu đề ra. Đặc biệt đã triển khai thực hiện sáng kiến quốc tế Dự án “Ngôi nhà sáng tạo Hội An”. Bằng việc nỗ lực tạo mọi điều kiện để thu hút các nghệ sĩ, chuyên gia sáng tạo trên nhiều lĩnh vực đến Hội An giao lưu, biểu diễn, như: Hoạt động giao lưu âm nhạc giữa nghệ sĩ Violin Maestro Vilmos Oláh (Hungary) và nghệ sĩ Hội An; Chương trình biểu diễn của đoàn Hợp xướng thiếu nhi Jeong-Gwan (Hàn Quốc), chương trình Kỳ nghỉ nghệ thuật của 12 nghệ sỹ Hàn Quốc với Hội An để sáng tác hội họa… chương trình biểu diễn của nhóm nghệ sĩ đến từ Ấn Độ… Tất cả các hoạt động giao lưu văn hóa này đã mang đến một sản phẩm văn hóa - du lịch đặc trưng cho Hội An; góp phần lan tỏa các giá trị sáng tạo và khẳng định Hội An là ngôi nhà thu hút các chuyên gia, nghệ sĩ, nhà sáng tạo đến làm việc và định cư. Hiện Hội An đang triển khai kế hoạch thực hiện hai sáng kiến quốc tế đã đăng ký tại Hồ sơ đó là tổ chức Lễ hội đèn lồng quốc tế và Liên hoan nghệ thuật dân gian quốc tế trong thời gian đến.
Các hoạt động của cộng đồng sáng tạo, các không gian sáng tạo, nghệ nhân, thợ thủ công diễn ra nhộn nhịp, rộng khắp, nổi bật là hoạt động của làng Củi Lũ, xưởng Tái sinh, cơ sở tre Tân Taboo, vườn giấy Việt, công viên Đất nung Thanh Hà, không gian làng nghề gốm Thanh Hà, làng mộc Kim Bồng, rau Trà Quế… các cơ sở sản xuất đèn lồng, cơ sở may thêu, làm đồ da thủ công, sản xuất hàng thủ công từ vật liệu tái chế của Cửa tiệm Hạnh Phúc, Xóm thủ công… Tất cả các hoạt động của các không gian sáng tạo đã thu hút du khách tham gia trải nghiệm, tạo việc làm cho hàng ngàn lao động, đặc biệt những người yếu thế như phụ nữ, người khuyết tật… góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Ngoài việc xây dựng và phát triển trên lĩnh vực nghề thủ công, Hội An tiếp tục thực hiện có hiệu quả việc trao truyền nghệ thuật dân gian, đưa vào biểu diễn phục vụ du khách; mở các lớp dân ca, nhạc cụ dân tộc, nâng cấp chất lượng hoạt động của nhà biểu diễn nghệ thuật cổ truyền… Đây là những nét nổi bật đầu tư cho việc sáng tạo và xây dựng các sản phẩm văn hóa, du lịch bản địa có “tố chất văn hóa”, vừa bảo tồn, vừa phục vụ nhu cầu của nhân dân, góp phần tạo động lực phát triển kinh tế du lịch, tiêu biểu là các chương trình nghệ thuật tại “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, “Lễ hội đèn lồng”, “Đêm Hoài Giang” , “Sắc màu của Lụa…”.
Bên cạnh đó, Hội An còn tạo dựng môi trường, liên kết, tạo điều kiện khuyến khích doanh nghiệp và người dân phát triển công nghiệp văn hóa sáng tạo bền vững như: Chương trình biểu diễn của Đảo Ký ức Hội An, chương trình của Trung tâm biểu diễn Lune Hội An… là sản phẩm văn hóa du lịch tiêu biểu hiện đang phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo khán giả… góp phần đưa Hội An trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn của cả nước. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giới thiệu về Mạng lưới UCCN, việc gia nhập mạng lưới và các hoạt động liên quan của Hội An đến người dân và du khách thông qua các kênh truyền thông, báo, tạp chí, truyền hình trong và ngoài nước nhằm tăng cường sự nhận biết của người xem.
Đặc biệt, các hoạt động xúc tiến, quảng bá, giới thiệu hình ảnh văn hóa - sáng tạo, thủ công và nghệ thuật dân gian Hội An thông qua việc tổ chức và tham gia các lễ hội, sự kiện trong và ngoài nước được quan tâm. Có thể kể đến như: chương trình “Sắc thái văn hóa Hội An tại Hà Nội” tại Bảo tàng dân tộc học Việt Nam; sự kiện “Đêm Hội An tại Sakai”; tham gia Lễ hội Việt Nam tại Osaka (Nhật Bản); tham gia Lễ hội múa mặt quốc tế Andong (Hàn Quốc). Phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam trước đây giới thiệu hình ảnh Hội An tại Festival Thu Hà Nội, Hội chợ Du lịch quốc tế thành phố Hồ Chí Minh (Việt Nam); xúc tiến, quảng bá du lịch tại Quảng Tây (Trung Quốc); Melbourne và Sydney (Úc). Đặc biệt đơn vị còn xây dựng chương trình nghệ thuật truyền thống Hội An biểu diễn phục vụ du khách tại Nhà ga quốc tế, sân bay Quốc tế Đà Nẵng với tần suất 08 buổi/1 tháng và liên tục kéo dài từ năm 2023 đến nay, thu hút đông đảo hành khách quốc tế dự xem và đánh giá cao.
Hai năm qua, giữa bối cảnh đổi thay - đặc biệt là khi thực hiện sáp nhập hành chính và trở thành một phần thuộc thành phố Đà Nẵng, Hội An vẫn giữ trọn tinh thần “di sản sống”, tiếp tục nuôi dưỡng những giá trị văn hóa qua bàn tay, tâm hồn của con người phố Hội. Nếu danh hiệu “Di sản văn hóa” tôn vinh giá trị quá khứ, thì “Thành phố sáng tạo” chính là lời khẳng định cho hiện tại và tương lai. Từ bao đời nay, sáng tạo đã hiện hữu trong từng nếp sống Hội An: trong bàn tay của thợ mộc Kim Bồng, trong những sản phẩm gốm Thanh Hà, trong ánh đèn lồng lung linh bên sông Hoài, trong lời ca Bài Chòi vang vọng những đêm trăng phố cổ… Những giá trị ấy, nhờ cộng đồng người dân gìn giữ và làm mới mỗi ngày đã trở thành nền tảng để Hội An bước vào Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO (UCCN) - nơi quy tụ những đô thị biết khai thác văn hóa bản địa làm động lực phát triển bền vững.
Hai năm chỉ là một khoảng khởi đầu ngắn ngủi trong tiến trình phát triển dài lâu. Nhưng đủ để minh chứng rằng Hội An đang chọn cho mình con đường bền vững: không chạy theo hiện đại bằng cách loại bỏ quá khứ mà làm mới hiện tại bằng tinh hoa của di sản và tư duy sáng tạo, bảo tồn để sáng tạo - sáng tạo để tiếp tục phát triển. Chặng đường phía trước còn nhiều thử thách: áp lực của thương mại hóa, biến đổi khí hậu, cạnh tranh trong hội nhập quốc tế… Nhưng cũng đồng thời là những cơ hội để Hội An khẳng định bản sắc riêng - một đô thị di sản biết đổi mới từ gốc rễ văn hóa. Với sự đồng lòng của chính quyền và nhân dân, sự tiếp sức của các nghệ nhân - nghệ sĩ - nhà sáng tạo, và sự kết nối rộng mở cùng các thành phố trong Mạng lưới UNESCO, Hội An hoàn toàn có thể đặt niềm tin vào một tương lai mà ở đó: Di sản không chỉ được gìn giữ trong ký ức, mà tiếp tục được sáng tạo trong đời sống; Hội An không chỉ là thành phố của quá khứ mà là một đô thị di sản kiến tạo tương lai.
Trong hai năm qua, Hội An đã khẳng định vai trò là một thành viên chủ động và trách nhiệm, tích cực tham dự các hoạt động chung của Mạng lưới và tiểu mạng lưới chuyên ngành. Tham gia các cuộc họp Tiểu Mạng lưới Thủ công và Nghệ thuật dân gian tại thành phố Ballarat (Úc, 2024) và Al-Ahsa (Ả Rập Xê Út, 2025); tham dự Hội nghị thường niên của Mạng lưới tổ chức tại Braga (Bồ Đào Nha, 2024). Đây là những cơ hội quan trọng để Hội An học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong phát triển văn hóa sáng tạo, đồng thời quảng bá hình ảnh văn hóa - du lịch đến bạn bè thế giới. Cùng với đó, Hội An tích cực tham gia các diễn đàn trực tuyến chuyên môn, thực hiện nhiều tin bài giới thiệu về thành phố trên các kênh truyền thông của Mạng lưới. Việc duy trì tương tác và chia sẻ thông tin đã cho thấy hình ảnh một Hội An cởi mở trong hợp tác và năng động trong hội nhập quốc tế. Đồng thời, thực hiện nhiều nhiệm vụ, giải pháp để đạt được các mục tiêu đề ra tại Hồ sơ ứng cử, gồm: Ban hành Đề án Xây dựng Hội An - Thành phố sáng tạo giai đoạn 2024 - 2027, định hướng đến năm 2030; Triển khai thực hiện tốt các sáng kiến cấp địa phương như Dự án “Mộc Kim Bồng - Khơi nguồn sáng tạo”, Dự án Ươm mầm tài năng sáng tạo trẻ và Dự án Hội An - Sáng tạo trong Không gian Kỹ thuật số đã đạt được kết quả cũng như yêu cầu đề ra. Đặc biệt đã triển khai thực hiện sáng kiến quốc tế Dự án “Ngôi nhà sáng tạo Hội An”. Bằng việc nỗ lực tạo mọi điều kiện để thu hút các nghệ sĩ, chuyên gia sáng tạo trên nhiều lĩnh vực đến Hội An giao lưu, biểu diễn, như: Hoạt động giao lưu âm nhạc giữa nghệ sĩ Violin Maestro Vilmos Oláh (Hungary) và nghệ sĩ Hội An; Chương trình biểu diễn của đoàn Hợp xướng thiếu nhi Jeong-Gwan (Hàn Quốc), chương trình Kỳ nghỉ nghệ thuật của 12 nghệ sỹ Hàn Quốc với Hội An để sáng tác hội họa… chương trình biểu diễn của nhóm nghệ sĩ đến từ Ấn Độ… Tất cả các hoạt động giao lưu văn hóa này đã mang đến một sản phẩm văn hóa - du lịch đặc trưng cho Hội An; góp phần lan tỏa các giá trị sáng tạo và khẳng định Hội An là ngôi nhà thu hút các chuyên gia, nghệ sĩ, nhà sáng tạo đến làm việc và định cư. Hiện Hội An đang triển khai kế hoạch thực hiện hai sáng kiến quốc tế đã đăng ký tại Hồ sơ đó là tổ chức Lễ hội đèn lồng quốc tế và Liên hoan nghệ thuật dân gian quốc tế trong thời gian đến.
Các hoạt động của cộng đồng sáng tạo, các không gian sáng tạo, nghệ nhân, thợ thủ công diễn ra nhộn nhịp, rộng khắp, nổi bật là hoạt động của làng Củi Lũ, xưởng Tái sinh, cơ sở tre Tân Taboo, vườn giấy Việt, công viên Đất nung Thanh Hà, không gian làng nghề gốm Thanh Hà, làng mộc Kim Bồng, rau Trà Quế… các cơ sở sản xuất đèn lồng, cơ sở may thêu, làm đồ da thủ công, sản xuất hàng thủ công từ vật liệu tái chế của Cửa tiệm Hạnh Phúc, Xóm thủ công… Tất cả các hoạt động của các không gian sáng tạo đã thu hút du khách tham gia trải nghiệm, tạo việc làm cho hàng ngàn lao động, đặc biệt những người yếu thế như phụ nữ, người khuyết tật… góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Ngoài việc xây dựng và phát triển trên lĩnh vực nghề thủ công, Hội An tiếp tục thực hiện có hiệu quả việc trao truyền nghệ thuật dân gian, đưa vào biểu diễn phục vụ du khách; mở các lớp dân ca, nhạc cụ dân tộc, nâng cấp chất lượng hoạt động của nhà biểu diễn nghệ thuật cổ truyền… Đây là những nét nổi bật đầu tư cho việc sáng tạo và xây dựng các sản phẩm văn hóa, du lịch bản địa có “tố chất văn hóa”, vừa bảo tồn, vừa phục vụ nhu cầu của nhân dân, góp phần tạo động lực phát triển kinh tế du lịch, tiêu biểu là các chương trình nghệ thuật tại “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, “Lễ hội đèn lồng”, “Đêm Hoài Giang” , “Sắc màu của Lụa…”.
Bên cạnh đó, Hội An còn tạo dựng môi trường, liên kết, tạo điều kiện khuyến khích doanh nghiệp và người dân phát triển công nghiệp văn hóa sáng tạo bền vững như: Chương trình biểu diễn của Đảo Ký ức Hội An, chương trình của Trung tâm biểu diễn Lune Hội An… là sản phẩm văn hóa du lịch tiêu biểu hiện đang phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo khán giả… góp phần đưa Hội An trở thành một trong những điểm đến hấp dẫn của cả nước. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giới thiệu về Mạng lưới UCCN, việc gia nhập mạng lưới và các hoạt động liên quan của Hội An đến người dân và du khách thông qua các kênh truyền thông, báo, tạp chí, truyền hình trong và ngoài nước nhằm tăng cường sự nhận biết của người xem.
Đặc biệt, các hoạt động xúc tiến, quảng bá, giới thiệu hình ảnh văn hóa - sáng tạo, thủ công và nghệ thuật dân gian Hội An thông qua việc tổ chức và tham gia các lễ hội, sự kiện trong và ngoài nước được quan tâm. Có thể kể đến như: chương trình “Sắc thái văn hóa Hội An tại Hà Nội” tại Bảo tàng dân tộc học Việt Nam; sự kiện “Đêm Hội An tại Sakai”; tham gia Lễ hội Việt Nam tại Osaka (Nhật Bản); tham gia Lễ hội múa mặt quốc tế Andong (Hàn Quốc). Phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Quảng Nam trước đây giới thiệu hình ảnh Hội An tại Festival Thu Hà Nội, Hội chợ Du lịch quốc tế thành phố Hồ Chí Minh (Việt Nam); xúc tiến, quảng bá du lịch tại Quảng Tây (Trung Quốc); Melbourne và Sydney (Úc). Đặc biệt đơn vị còn xây dựng chương trình nghệ thuật truyền thống Hội An biểu diễn phục vụ du khách tại Nhà ga quốc tế, sân bay Quốc tế Đà Nẵng với tần suất 08 buổi/1 tháng và liên tục kéo dài từ năm 2023 đến nay, thu hút đông đảo hành khách quốc tế dự xem và đánh giá cao.
Hai năm qua, giữa bối cảnh đổi thay - đặc biệt là khi thực hiện sáp nhập hành chính và trở thành một phần thuộc thành phố Đà Nẵng, Hội An vẫn giữ trọn tinh thần “di sản sống”, tiếp tục nuôi dưỡng những giá trị văn hóa qua bàn tay, tâm hồn của con người phố Hội. Nếu danh hiệu “Di sản văn hóa” tôn vinh giá trị quá khứ, thì “Thành phố sáng tạo” chính là lời khẳng định cho hiện tại và tương lai. Từ bao đời nay, sáng tạo đã hiện hữu trong từng nếp sống Hội An: trong bàn tay của thợ mộc Kim Bồng, trong những sản phẩm gốm Thanh Hà, trong ánh đèn lồng lung linh bên sông Hoài, trong lời ca Bài Chòi vang vọng những đêm trăng phố cổ… Những giá trị ấy, nhờ cộng đồng người dân gìn giữ và làm mới mỗi ngày đã trở thành nền tảng để Hội An bước vào Mạng lưới các Thành phố sáng tạo của UNESCO (UCCN) - nơi quy tụ những đô thị biết khai thác văn hóa bản địa làm động lực phát triển bền vững.
Hai năm chỉ là một khoảng khởi đầu ngắn ngủi trong tiến trình phát triển dài lâu. Nhưng đủ để minh chứng rằng Hội An đang chọn cho mình con đường bền vững: không chạy theo hiện đại bằng cách loại bỏ quá khứ mà làm mới hiện tại bằng tinh hoa của di sản và tư duy sáng tạo, bảo tồn để sáng tạo - sáng tạo để tiếp tục phát triển. Chặng đường phía trước còn nhiều thử thách: áp lực của thương mại hóa, biến đổi khí hậu, cạnh tranh trong hội nhập quốc tế… Nhưng cũng đồng thời là những cơ hội để Hội An khẳng định bản sắc riêng - một đô thị di sản biết đổi mới từ gốc rễ văn hóa. Với sự đồng lòng của chính quyền và nhân dân, sự tiếp sức của các nghệ nhân - nghệ sĩ - nhà sáng tạo, và sự kết nối rộng mở cùng các thành phố trong Mạng lưới UNESCO, Hội An hoàn toàn có thể đặt niềm tin vào một tương lai mà ở đó: Di sản không chỉ được gìn giữ trong ký ức, mà tiếp tục được sáng tạo trong đời sống; Hội An không chỉ là thành phố của quá khứ mà là một đô thị di sản kiến tạo tương lai.
Tác giả: Trương Thị Ngọc Cẩm
Nguồn tin: Trung tâm Bảo tồn Di sản Văn hóa Thế giới Hội An
Những tin cũ hơn
