Thống nhất chủ trương nghiên cứu để đề xuất lập hồ sơ khoa học trình xếp hạng di tích cấp Quốc gia các nhà lao ở Hội An

      Do vậy, từ cuối thế kỷ XIX đến tháng 3/1975, thực dân, đế quốc đã xây dựng ở Hội An các nhà lao quy mô cấp Tỉnh, liên tỉnh để giam cầm chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước, gồm: Nhà tù Faifo trước cách mạng tháng Tám (giai đoạn đầu thế kỷ XX-1945), Nhà lao Thông Đăng (giai đoạn 1947-1960), Nhà lao Hội An, thường gọi là Nhà lao Xóm Mới (giai đoạn 1960-1975). Suốt hơn 70 năm tồn tại của các nhà lao này đã có hàng nghìn lượt chiến sĩ cách mạng và đồng bào yêu nước bị địch giam cầm tại đây; trong đó có nhiều sĩ phu yêu nước, nhiều chí sĩ cách mạng, đồng chí, đồng bào có đóng góp lớn cho phong trào yêu nước, cách mạng của tỉnh Quảng Nam và cả nước; nhiều tấm gương chiến đấu, hy sinh anh dũng; có những đồng chí trở thành lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước làm rạng rỡ truyền thống hào hùng của quê hương xứ Quảng. Hiện nay, trong số các nhà lao này, Nhà lao Thông Đăng và Nhà lao Hội An đã được xếp hạng di tích cấp Tỉnh.

      Một địa phương cấp huyện nhưng Hội An có đến 03 nhà lao của địch với quy mô lớn liên tỉnh, trải dài suốt thời kỳ thực dân, đế quốc là điều khá đặc biệt. Giữa các di tích nhà lao này là sự gắn kết có tính lịch sử và nối tiếp truyền thống quật cường của bao thế hệ cha anh trong nhà lao địch; qua đó cho thấy các sự kiện lịch sử, nhân vật liên quan có đóng góp quan trọng cho lịch sử chung của đất nước. Vì thế Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An đã đề xuất và được Ban Thường vụ Thành ủy có Thông báo số 86-TB/TU ngày 08/4/2022 và UBND thành phố có Công văn số 2121/UBND ngày 04/8/2022 thống nhất chủ trương giao Trung tâm thực hiện các thủ tục chuẩn bị: Khảo sát, phỏng vấn nhân chứng; sưu tầm, tập hợp tư liệu lịch sử tại các trung tâm lưu trữ trong và ngoài tỉnh; tổ chức các hội nghị nhân chứng; hội thảo, tọa đàm khoa học,… nhằm nghiên cứu, đánh giá làm rõ giá trị nổi bật của hệ thống các di tích nhà lao ở Hội An. Từ đó làm cơ sở lịch sử, khoa học vững chắc đề xuất các cấp có thẩm quyền xây dựng hồ sơ khoa học trình xếp hạng di tích cấp Quốc gia cho các di tích nhà lao ở Hội An trong thời gian đến.