Đô thị cổ Hội An - Di sản Văn hoá Thế giới

https://hoianheritage.net


Rừng dừa Bảy Mẫu qua ca dao, dân ca ở Hội An

“Đứng lên cầm súng bẹ dừa
Quê ta đồng khởi Mỹ thua Ngụy nhào”

Hai câu ca dao trên phản ánh tinh thần, khí thế về vùng đất anh hùng, quê hương “đồng khởi” bằng cây súng bẹ dừa, đó chính là vùng đất Cẩm Thanh - Rừng dừa Bảy Mẫu. Rừng dừa Bảy Mẫu thuộc thôn Thanh Nhứt, Thanh Tam, Vạn Lăng địa phận xã Cẩm Thanh. Nơi đây là căn cứ địa cách mạng đã ghi dấu nhiều chiến công vẻ vang của quân và dân Hội An, Quảng Nam trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ. Nơi đây đã khắc sâu trong tâm trí của mỗi người con Cẩm Thanh, đặc biệt đối với những ai đã từng trải qua hai cuộc kháng chiến. Cũng từ đây là nguồn cảm hứng cho nhiều sáng tác nghệ thuật mà tác giả là những chiến sĩ cách mạng, là những người dân quê sinh ra và lớn lên trên mảnh đất anh hùng năm xưa. Trong đó có những bài ca dao, dân ca đi cùng năm tháng. Những bài ca dao, dân ca ấy, như để ghi nhớ lại những sự kiện lịch sử năm nào ở tại nơi “Rừng dừa” mà những ai đã từng trải.
 
Rung dua Bay Mau

Rừng dừa Bảy Mẫu
 
Theo một số vị cao niên trong làng, có lẽ cây dừa nước được trồng cách đây hàng trăm năm, được người dân địa phương mang từ miền Nam với mục đích ban đầu để chắn sóng, chắn gió nhưng qua thời gian với nhu cầu cuộc sống, người dân đã biết sử dụng cây dừa để lợp mái, làm phên nhà để ở. Để ghi nhớ công ơn những người mang giống cây về trồng tại đây, cũng như lợi ích cây dừa nước mang lại cho người dân địa phương trong việc xây dựng nhà cửa, làm chất đốt, là nơi ẩn nấp cho quân đội ta trong kháng chiến và còn là nơi sinh sống của các loài thủy sản mà người dân nơi đây hết lòng ngợi ca: 
 
Bùng binh là ruột Hói Lăng
Phù sa trên núi gia tăng sình lầy
Thanh Nhứt, Thanh Tam hói này!
Bỏ không chi uổng trồng cây nuôi gì
Các ông Trương, Đội có đi
Vào mua dừa nước Đồng Nai xanh rì
Bước đầu trồng chẳng ra chi
Đặt chưa đúng lúc có khi mất tiền
Tiếp theo có cụ Hưng Quyên
Đem về trồng tốt mỗi khiêng một tàu
Bà con thấy vậy trồng ngay
Nhân nhiều bảy mẫu ngày ngày xanh tươi
Cẩm Thanh làng Yến Thanh Châu
Gầy giống trồng hết cả rừng dừa xanh
Củi chụm rồi lại làm tranh
Người người dùng lấy xây quanh lợp nhà
Là nơi sản xuất cá tôm
Đi mò đánh bắt nuôi cơm hằng ngày
Phủ kín chắn gió khỏi bay
Môi trường sinh thái thương thay cây dừa
Bốn tám giặc Pháp đi lùng
Bắt được thằng Trũng khùng khùng ngố ngây
Việt Minh ở đâu chỉ ngay
Đưa súng vào bụng nắm tay đi tìm
Chúng đánh chúng đập thấu tim
Dùng đủ hình thức nhận chìm dưới sông
Buộc lòng phải chịu ở đây
Là tên Bảy Mẫu dừa này tiếng vang
Giặc vây giặc phá giặc càn
Dừa vẫn xanh tốt hiên ngang giữa trời
Dừa làm súng, dừa chằm tơi
Lực lượng kháng chiến đời đời ghi công (1)
 
Trải qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, vùng đất Cẩm Thanh mà đặc biệt “Rừng dừa Bảy Mẫu” trở thành căn cứ địa vững chắc, nơi che chở, trú ẩn cho nhiều cán bộ cách mạng, bảo tồn lực lượng kháng chiến. Nơi đây từng diễn ra nhiều sự kiện lịch sử và ghi dấu nhiều chiến công vang dội của quân và dân Hội An nói riêng, Quảng Nam nói chung. Đỉnh điểm của phong trào “đồng khởi” vào đêm ngày 27/9/1964 thực hiện chủ trương “diệt ấp” “phá kèm”, mở rộng vùng giải phóng của Tỉnh ủy Quảng Nam, dưới sự lãnh đạo của Ban cán sự Đảng Hội An, nhân dân Cẩm Thanh đã đứng lên nhất tề đồng khởi. Với kế nghi binh dùng súng bẹ dừa, hành quân rầm rộ, làm cho địch nhầm tưởng bộ đội chủ lực về giải phóng Cẩm Thanh. Trong thế địch hoang man quân ta đã đánh úp đồn phòng vệ dân sự của địch, giải phóng hoàn toàn Cẩm Thanh. (2) Chiến thắng nhanh chóng của cuộc “đồng khởi” bằng súng bẹ dừa đã đi vào lịch sử cách mạng quê hương như một mốc son chói lọi, đến hôm nay người đời vẫn còn nhắc:

Đứng lên bằng súng bẹ dừa
Quê ta đồng khởi Mỹ thua Ngụy hàng
Cứng hơn sắt bền hơn gang
Súng này hợp chất căm hờn lửa nung
Rễ sâu bám đất anh hùng
Bẹ dừa năm tháng bão bùng không lay
Lạch dừa gợn ánh mây bay
Bẹ dừa hóa súng chất đầy thuyền nan
Người đi sông nước rộn ràng
Tay cầm chắc súng phá tan xích xiềng
Dừa ơi, quê mẹ dịu hiền
Mà làm giặc Mỹ đảo điên kinh hoàng
Súng khởi nghĩa lên đường rầm rập
Súng phá kèm tung ngục tù ra
Dừa xanh nguyện tóc mẹ già
Chở che đùm bọc nuôi ta tháng ngày
Sống trong áp bức đọa đầy
Trái tim Bảy Mẫu dừa này vẫn tươi
Nhớ thương em gái chằm tơi
Cho anh công tác dưới trời nắng mưa
Nhớ thương tiếng hát đò đưa
Ngụy trang tàu dừa bộ đội sang sông
Một lòng một dạ thủy chung
Quê hương dừa nước không ngừng đấu tranh
Ta tìm dáng chị hình anh
Có người khuất bóng dừa xanh vẫn còn
Bóng dừa tỏa mát đường thôn
Nghiên mình soi bóng nước non đất trời
Dẫu cho bắn máy bay rơi
Súng dừa năm trước muôn đời chớ quên
Giúp ta khẩu súng đầu tiên
Giúp ta giành lại chính quyền tự do
Như yêu khẩu súng Bác Hồ
Khắc tên người tặng đồng bào Hội An
Mai sau đất nước vẹn toàn
Súng dừa bên cạnh sao vàng cờ sao (3)
 
Hay bài dân ca “Cây súng bẹ dừa” gợi nhớ một thời khói lửa, sự mang ơn lẫn niềm tự hào nơi đất mẹ luôn chở che những người con ngày đêm chiến đấu bảo vệ quê hương:

Ai về thăm Cẩm Thanh quê mẹ
Vẫn còn nghe âm vọng tiếng ngày xưa
          Đã vùng lên bằng cây súng bẹ dừa
Mà kẻ địch vẫn rùng mình kinh sợ
Quê hương ơi!
Có một loài hoa muôn đời tươi thắm nở.
Đó là hoa chiến công của xứ sở anh hùng
Cẩm Thanh quê mẹ kiên trung
Giàu lòng tình nghĩa thủy chung bạn bè
Quyết lòng một tấc không đi
Người con đất Cẩm kiên tài, hiên ngang.
Quyết tâm bảo vệ xóm làng.
Ngày đêm quần lộn thi gan với thù.
Dừa xanh người bạn chiến khu
Chở che bộ đội diệt thù ghi công
Nhưng lũ giặc cuồng ngông điên đảo
Chặt phá dừa nhằm loại quân ta
Chúng biết đâu dừa đất quê nhà,
Một tàu ngả xuống vạn ngàn ngà vút lên
Dừa ơi ! tôi gọi tên em
Dừa xanh Bảy Mẫu lòng bền dạ son (4)
 
Những mất mát hy sinh, sự mòn mỏi đợi trông của những người mẹ có con ra chiến trường, vẫn còn đâu đó nỗi đau không nguôi:

Dừa Cẩm Thanh Bảy Mẫu kiên cường
Hi sinh xương máu là khắp miền toàn dân
Mẹ thảm tiếc thương cho kẻ đợi người trông
Phất cờ giải phóng mà không thấy về
Bóng trăng sáng tỏ khắp trời
Bóng người chiến sĩ đời đời dân nhớ ghi (5)
 
Những ký ức về một thời hoa lửa vẫn còn trong tâm trí những người đã từng đi qua 2 cuộc chiến tranh. Những tình cảm về đồng chí đồng đội, về người thân, về mảnh đất quê hương kiên cường trở thành những kỷ niệm khắc khoải, nỗi nhớ da diết đối với những người xa xứ. Ký ức ấy là máu, nước mắt nhưng đầy hào hùng, tự hào vì những gì đã làm cho quê hương, chỉ muốn “gửi Hội An” trọn ân tình mình về quê hương nơi chan chứa bao kỷ niệm một thời khói lửa, đạn bom:
 
                       Thuyền đi Cửa Đại, thuyền ghé bến Gành                     
Ai về sông nước Cẩm Thanh
Cho tôi gởi trọn tấm lòng yêu thương
Hội An mảnh đất quê hương
Hiên ngang đứng đó nắng sương chẳng sờn
                              Bao năm chấp chứa căm hờn                               
Đêm nghe sóng vỗ từng cơn thét gầm
Bao năm máu ứ gan bầm
Đò ngang vắng khách nhà giam chật người
Gông xiềng máy chém khắp nơi
Tóc tang phủ kín đất trời quê ta
Khắp phố phường chiến xa gầm rít
Khắp làng quê chằng chịt bót đồn
Cháy nhà lửa đỏ hoàng hôn
Giặc vây giặc ráp, đạn bom đêm ngày
Máu tươi đỏ nhuộm luống cày
Cỏ cây ghi tạc thù này không nguôi
Còn đâu tiếng hát nụ cười
Dừa xanh úa lá sông xuôi nghẹn dòng
Thu Bồn bên đục, bên trong
Thủy chung vẫn giữ tấm lòng quê hương
                  Dù năm nắng mười sương gian khổ                     
Vẫn còn đây Bảy Mẫu dừa xanh
Nhớ người du kích Cẩm Thanh
Nhìn quê cháy đỏ lòng anh căm hờn
Ai về thăm lại Hiếu Nhơn
Hai lần ngùn ngụt lửa hờn dâng cao
Một đêm chớp giật nhà lao
Hội An rung chuyển cờ sao rợp trời
Gió reo, én lượn ngoài khơi
Vui từ Trường Lệ đến nơi Kim Bồng
Bạch Đằng soi bóng cờ hồng
Thuyền đưa bộ đội sang sông dập dìu
Hội An đất mẹ thân yêu
Sông bao nhiêu nước, bấy nhiêu nghĩa tình
Nhớ người em gái quê mình
Dẫn đầu bãi khóa mít ting năm nào
Công an mật vụ ra vào
Phố phường vẫn rợp cờ sao gió vờn
Nay giặc Mỹ cùng phường bán nước
Đang lún sâu vào cuộc cờ tàn
Đứng lên... đứng lên đất mẹ Hội An
Chung lòng giữ trọn sao vàng cờ son
Đã nghe đất lở trời long
Đã nghe vang dội núi sông quê mình
Ra tay giành lại chính quyền
Giáo lương sát cánh đứng lên diệt thù
Xuống đường cờ phất trống rung
Phố phường điệp điệp, trùng trùng ra quân
Cho chuông vang dội Thánh đường
Cho sông nối bến cho thuyền ra khơi
Cho dừa Bảy Mẫu lại tươi
Cho rau Trà Quế lại xuôi chợ Cầu
Xa quê nhớ món Cao Lầu
Nhớ cau Bất Nhị, nhớ trầu Hội An
Yêu sao mảnh đất thép gan
Như rừng dừa nước hiên ngang giữa trời. (6)
 
Hay tấm lòng những người con hướng về đất mẹ anh hùng, nơi đã sản sinh ra những người con anh dũng, nơi che chở nuôi ta lớn khôn thành người. Tự hào thay mảnh đất đã viết nên những trang sử hào hùng, hôm nay đã thay da đổi thịt, xóm làng đổi mới, thuyền ghe ra vào tấp nập, vườn cây tươi tốt, đồng lúa xanh rì thẳng cánh cò bay:
 
Đất Cẩm Thanh quê hương ta đó
Bao đời nay gian khó vẫn không lay
Dù cho tháng rộng năm dài
Tình ta vẫn giữ không phai tấm lòng
Quê tôi dừa nước xanh tươi
Dòng sông ắp bóng nụ cười rộn vang
Nhớ ngày kháng chiến mà gian nan
Đã vun cày xới xóm làng tan hoang
Quê hương nay đã đàng hoàng
Đường quê rộng mở bốn ngàn niềm vui
Lòng ta vẫn thấy ngập vui
Thương người mẹ đã chịu nhiều đắng cay
Để cho cuộc sống hôm nay
Vườn cây tươi tốt ngày ngày trổ 
Có người con gái đi xa
Nhớ thương quê mẹ hẹn ngày về thăm
Quê hương như ánh trăng rằm
Đồng xanh lúa tốt mượt mà ruộng sâu
Thuyền ta lộng gió ra vào
Câu hò điệu lí ngọt ngào tình ta
Quê hương là một bài ca
Chung tay xây dựng quê nhà đi lên
Cho Cẩm Thanh phát triển vững bền
Nhà nhà hạnh phúc xây nền ấm no
Cẩm Thanh ơi Cẩm Thanh đây rất tự hào
Quê hương anh dũng đi đầu năm xưa
Dòng sông ngọn cỏ cây dừa
Mang đầy thương tích không chừa nơi đâu
Quê hương mưa nắng dãi dầu
Viết nên trang sử anh hào nay
Bà con đất mẹ lâu dài
Đã sinh ra …. Quê ta
Cùng nhau hát trọn bài ca
Quê hương là cả bài ca sáng ngời (7)
 
Hay bài:

 Cẩm Thanh ơi khi chiều lên vời vợi
Bảy Mẫu rừng dừa nước trắng mênh mông
Xa cồn cào ngoài khơi rừng dừa
Đợi một cỏ một ngọn cây cũng rất anh hùng
Cây Thông Một nơi đời ta gặp Đảng
Khẩu súng vang sâu ôi tình sâu nghĩa nặng
Suốt dọc Trường Sơn bao lần gọi tên Người
Mẹ già bên sóng nước chơi vơi
Đưa anh giải phóng qua đò diệt bom
Đón anh về giữa bát ngát chở che
Em gái cười trăng hiền giữa làng ghe
Cẩm Thanh ơi như địa danh như cuộc tình
Thay cho và làm nắng dịu êm
Đưa em về phố Hội
Ôi tên đất tên làng hạt muối trắng thơm
Đã ấm tình quê hương. (8)
 
Mạch cảm xúc trào dâng, với lòng tự hào là người con đất thép thành đồng, gợi nhớ tiếng ru à ơi của mẹ:

Ôi sung sướng tôi sinh ra từ lòng đất mẹ
Của Cẩm Thanh lũy thép thành đồng
Tiếng à ơi từ thuở nằm nôi
Miệng mon men qua đôi dòng sữa mẹ
Những đêm khuya con nghe giọng hò lạnh nhạt
Như lời ru cao vút tận chân trời
Nắng hanh se ấm mái đầu
Mẹ già tưới nước vườn dâu xanh rờn (9)
 
Trải qua bao thăng tầm đau khổ dừa vẫn hiên ngang giữa đất trời:

Cẩm Thanh mưa nắng gió sương
Qua bao đau khổ vững vàng niềm tin
Quê nghèo biết mấy gian nan
Mà rừng dừa nước hiên ngang đất trời (10).
 
tour rung dua bay mau hoi an
Hoạt động du lịch tại Rừng Dừa Bảy Mẫu - Ảnh: Quang Ngọc
 
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, mặc dù các công trình phòng thủ, chiến đấu của ta ở Rừng dừa Bảy Mẫu không còn nữa, nhưng những cây dừa với sức sống mãnh liệt vẫn phát triển xanh tươi như hiện hữu, ghi dấu những chiến tích hào hùng của quân và dân Hội An trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Hôm nay rừng dừa lại mang một sắc thái hoàn toàn mới trở thành khu du lịch sinh thái nổi tiếng khắp nơi, thu hút du khách nhiều nơi trên thế giới đến tham quan:
 
Quê hương tôi có rừng Dừa Bảy Mẫu
Công ơn tiền nhân cày cuốc vun trồng
Trên sình lầy đứng vững giữa hư không
Để giúp ích cho đời xây mái ấm
Quê hương tôi có rừng dừa xanh thẳm
Đã vang danh trong hai cuộc chiến tranh
Dẫu đạn bom có đào bới tung hoành
Dừa vẫn sống và vươn chồi rợp lá
Bảy Mẫu dừa quê tôi không còn lạ
Với khách phương xa kể cả Việt Nam
Chính nơi đây căn cứ địa an toàn
Nay di tích Cẩm Thanh dừa Bảy Mẫu. (11)
 
Để có sự phát triển như ngày nay, người dân nơi đây không quên công ơn người đã trồng dừa, những người cho ý tưởng khởi xướng làm du lịch sinh thái “Dừa Bảy Mẫu”, mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng, xã hội:

Làm du lịch nhớ người xưa
Nhớ ông Qua Trị trồng dừa năm nao
Ơn xưa ghi dạ trọn đời
Ơn nay thuyền thúng Khoa Trần chớ quên (12)
 
Niềm hân hoan của người dân Cẩm Thanh khi được chào đón du khách tham quan thưởng ngoạn:

Đất Cẩm Thanh có Rừng dừa Bảy Mẫu bao quanh sông này!
Tui dang tay ra tui chào đón khách đây
Đường xa dặm thẳng về đây an toàn
Các cô các chú ơi dàn thúng
Chúng tôi kẻ bơi dọc người lại bơi ngang
Kẻ hò người hát vội vàng trên sông
Tuổi tôi già rồi nắng mưa tôi chẳng nể
Mùa đông có một đàn thúng rước khách sang sông nhiệt tình
Hàng dừa Bảy Mẫu lại đứng đinh ninh
Khách về xem cảnh quê mình vấn vương
Xa xôi cách mấy dặm đường
Khách về xem cảnh quê hương của mình
Mấy năm qua khách đi khách ghé bến Thuận Tình
Năm này trở lại về quê mình quá vui
Ngó qua Cù Lao hải đảo xa xôi
Chiều chiều ngó về Cửa Đại lại vui lại vui tuyệt vời
Tuyệt vời quá vui! (13)
 
Có thể nói Rừng dừa Bảy Mẫu là một trong những căn cứ địa cách mạng trọng yếu của quân và dân Hội An, ghi dấu nhiều thắng lợi của ta trong 2 cuộc kháng chiến. Có lẽ đó cũng làm nguồn cảm hứng để các tác giả sáng tác nhiều bài ca dao, dân ca đi vào lòng người, truyền cho nhau những mạch cảm xúc về một thời khói lửa mà mỗi ai khi ngâm nga đều xúc động, bồi hồi. Đến hôm nay rừng dừa lại xanh tươi phát triển, tạo một cảnh quan sinh thái miền “Nam bộ” trong lòng thành phố, như chào mời du khách từ khắp nơi.
 
Chú thích
 
(1) Bài này do ông Trần Hội ở Cẩm Châu cung cấp ngày 19/6/2019 .  Người sưu tầm: Lê Thị Ngọc Hương.

(2) Lý lịch di tích rừng dừa Bảy Mẫu, hồ sơ lưu trữ của Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An.

(3) “Súng bẹ dừa” do bà Võ Thị Tặng ở thôn Thanh Tam, Cẩm Thanh cung cấp ngày 19/4/2019. Người sưu tầm: Lê Thị Ngọc Hương.

(4) “Cây súng bẹ dừa” do ông Trần Văn Sang ở thôn Thanh Đông, Cẩm Thanh cung cấp tháng 3/2016. Người sưu tầm: Sinh viên Đại học Quy Nhơn, hồ sơ lưu trữ tại Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An.

(5) Bài này do bà Lê Thị Nĩa ở thôn Đông Hà, Cẩm Kim cung cấp ngày 11/5/2019. Người sưu tầm: Lê Thị Ngọc Hương.
 
(6) “Gửi Hội An” do cô Lê Thị Hóa ở Sơn Phô cung cấp ngày 17/4/2019. Người sưu tầm: Nguyễn Thị Mẫn Vy.

(7) Bài này do cô Ngô Thị Lanh ở Cẩm Thanh cung cấp ngày 20/4/2019 .  Người sưu tầm: Nguyễn Thị Khánh Vân.

(8) Bài này do cô Ngô Thị Lanh ở Cẩm Thanh cung cấp ngày 20/4/2019 . Người sưu tầm: Nguyễn Thị Khánh Vân.

(9) Bài này do cô Ngô Thị Lanh ở Cẩm Thanh cung cấp ngày 20/4/2019.  Người sưu tầm: Nguyễn Thị Khánh Vân.
 
(10) Bài này do Trần Ái Nhân ở Tổ 15, khối Phong Thiện, phường Sơn Phong cung cấp ngày 19/4/2019. Người sưu tầm: Nguyễn Thị Mẫn Vy.
 
(11) “Dừa Bảy Mẫu” do ông Trần Bừa ở thôn Thanh Tam, Cẩm Thanh cung cấp ngày 7/5/2019.  Người sưu tầm: Lê Thị Ngọc Hương.

(12) Bài này do ông Đinh Bảy ở Thanh Tam, Cẩm Thanh cung cấp ngày 8/5/2019. Người sưu tầm: Lê Thị Ngọc Hương.

(13) Bài do ông Lê Văn Thuận ở thôn Vạn Lăng, Cẩm Thanh cung cấp  ngày 19/5/2019 – Người sưu tầm: Nguyễn Thị Khánh Vân.

Tác giả: Ngọc Hương

Nguồn tin: Trung tâm Quản lý Bảo tồn Di sản Văn hóa Hội An

Bạn đã không sử dụng Site, Bấm vào đây để duy trì trạng thái đăng nhập. Thời gian chờ: 60 giây